Më 8 nëntor, Komisioni Evropian publikoi raporte për vitin 2023 për 10 vende kandidate dhe kandidate potenciale, duke përfshirë gjashtë vende të Ballkanit Perëndimor (BP). Ne ofrojmë një analizë të shkurtër të raporteve për secilin nga gjashtë vendet – Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Maqedonia e Veriut, Serbia dhe Mali i Zi.
Por së pari, duhen theksuar dy vërejtje.
Së pari. Për vendet e Ballkanit Perëndimor do të jetë jashtëzakonisht e vështirë të përmbushin të gjitha kushtet drejt integrimit evropian dhe arritja reale e kritereve të anëtarësimit deri në vitin 2030 mund të bëhet një sfidë e pakapërcyeshme. Prandaj, vendimi për anëtarësim në Bashkimin Evropian ka shumë të ngjarë të jetë më shumë politik sesa teknik.
Së dyti. Termat “i përgjithshëm”, “i moderuar”, “njëfarë përparimi” dhe “kryesisht i pajtueshëm” mbizotërojnë në raporte. Nuk do të ishte gabim të thuhej se vlerësime të tilla të paqarta maskojnë shqetësimin aktual dhe qëndrimin kritik nga ana e Brukselit ndaj vlerësimit real të punës së deritanishme të qeverive.
Ne prezantojmë shkurtimisht vetëm disa nga gjetjet kryesore të raporteve për secilin vend.
Shqipëria
Arritjet: Vendi tregon progres të moderuar dhe lëvizje të qëndrueshme por të ngadaltë drejt objektivit të anëtarësimit në BE. Ajo mbështet në mënyrë të qëndrueshme politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë të Bashkimit Evropian (CFSP/ Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë) dhe iu bashkua sanksioneve anti-ruse, reformon vazhdimisht legjislacionin e saj në përputhje me Aquis communiciare dhe sistemin gjyqësor. Raporti thekson se menaxhimi i migracionit është kryesisht i koordinuar me BE-në. Dhe në fushën e tranzicionit në një ekonomi tregu, është arritur një nivel mesatar dhe i mirë i përgatitjes dhe është bërë njëfarë progresi në zbatimin e shumicës së rekomandimeve të Bashkimit Evropian për këtë çështje.
Çështjet dhe sfidat: Raporti vëren një ngadalësim në procesin e negociatave. Bashkimi Evropian është i shqetësuar për përpjekjet e pamjaftueshme kundër korrupsionit, ruajtjen e kufizimeve të lirisë së fjalës dhe kushteve të punës të shoqërisë civile, si dhe përdorimin e burimeve administrative gjatë zgjedhjeve. Pavarësisht progresit modest, kontrollet financiare dhe lufta kundër krimit të organizuar duhet të përmirësohen, pasi vendi mbetet një lidhje e rëndësishme në rrugën e drogës drejt Evropës. Është urgjente të sigurohen të drejtat themelore të njeriut dhe pakicat kombëtare, në veçanti grekët. Sigurimi i sundimit të ligjit, thekson raporti, duhet të bëhet një nga prioritetet e rëndësishme të procesit të integrimit evropian.
Grupi kërkimor “Iniciativa Evropiane e Stabilitetit” (ESI) vlerësoi nivelin e gatishmërisë së Shqipërisë për anëtarësim në BE në 1.6 pikë, në një shkallë nga 0 në 4. Analistët shqiptarë e shohin anëtarësimin në BE deri në vitin 2030 si një sfidë të vështirë që kërkon përpjekje të mëdha të gjithë shoqërisë dhe ndihmë financiare. Kryeministri Edi Rama është dakord me përfundimin.
Bosnjë dhe Hercegovinë
Arritjet: Në përgjithësi, nuk ka shumë arritje për t’u shënuar. Shteti, ashtu si Ukraina, mori statusin e vendit kandidat për anëtarësim në Bashkimin Evropian vetëm këtë vit. Ishte e mundur të arrihej njëfarë përparimi në lidhje me marrëveshjen me CFSP/ Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, të cilën Presidenti i Republikës Srpska, Milorad Dodik, po përpiqet ta parandalojë duke i imponuar BiH një status neutral. Raporti thekson, ndër të tjera, se për herë të parë në vitet e fundit, u bë i mundur formimi i shpejtë i një qeverie funksionale dhe arritja e njëfarë progresi në reformimin e administratës publike. Janë miratuar një sërë projektligjesh, të cilat janë kusht i detyrueshëm për hapjen e negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian.
Çështjet dhe sfidat: Megjithëse Bosnjë dhe Hercegovinë mori statusin e një vendi kandidat, teknikisht nuk është gati për nisjen e bisedimeve të pranimit. Ka shumë probleme me të cilat përballet qeveria dhe politikanët, dhe raporti tregon për shumicën e tyre. Në veçanti, ekziston një nevojë urgjente për të reformuar Kushtetutën dhe ligjin zgjedhor, për të arritur pajtimin dhe për t’iu afruar standardeve të BE-së për garantimin e të drejtave të njeriut, lirinë e shprehjes dhe lirinë e medias. Raporti vë në dukje mungesën e rezultateve në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Mangësitë sistemike në bashkëpunimin e forcave të rendit dhe shërbimeve speciale përbëjnë një kërcënim për sigurinë e shtetit. Raporti thekson se tranzicioni drejt një ekonomie tregu ka filluar në BiH, por autoritetet nuk kanë bërë mjaftueshëm për të përmirësuar cilësinë e jetës në vend. Vërehet funksionimi i dobët i sistemit gjyqësor, gjë që e bën të pamundur sigurimin e shtetit ligjor. Masat separatiste dhe autoritare të Republika Serbe nuk korrespondojnë me rrugën drejt Bosnjës dhe Hercegovinës dhe ngadalësojnë dinamikën pozitive të integrimit evropian të arritur në vitet e mëparshme.
Politikanët e Bosnjës dhe Hercegovinës panë vetëm derën e hapur për në BE, por jo hapat që duheshin ndërmarrë. Prandaj, kriteri kryesor për fillimin e negociatave për anëtarësim në BE mbetet, si më parë, zbatimi i 14 prioriteteve të Bosnjës dhe Hercegovinës që i ishin vendosur vendit në maj të vitit 2019, pa të cilat anëtarësimi i Bosnjës dhe Hercegovinës në Bashkimin Evropian do të mbetet vetëm një projekt.
Kosova ka dorëzuar një aplikim zyrtar për anëtarësim në BE vetëm në dhjetor 2022 dhe nuk ka ende vlerësime të ESI-së.
Arritjet: Në një periudhë të shkurtër kohore, vendi ka bërë progres të kufizuar pothuajse në të gjitha grupimet e procesit të integrimit evropian, ndërkohë që është i vetmi vend në rajon që nuk është vend kandidat.
Suksesi më i madh, thekson raporti, u arrit në reformën e procesit zgjedhor, sigurimin e të drejtave themelore të njeriut dhe menaxhimin e migracionit. Kosova po përpiqet të përmbushë të gjitha kërkesat e CFSP/ Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, duke normalizuar marrëdhëniet me vendet fqinje (me përjashtim të Serbisë) dhe duke ruajtur sanksionet ndaj Rusisë. Është krijuar një kuadër legjislativ për luftën efektive kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar (ndonëse zbatimi i tyre njihet si i pamjaftueshëm). Në kontekstin e kritereve ekonomike, Kosova ka bërë njëfarë progresi dhe është ndërmjet një niveli të hershëm dhe një niveli të butë të përgatitjes për zhvillimin e një ekonomie tregu. Është arritur progres i caktuar në fushën e menaxhimit financiar, energjetikës, bujqësisë dhe rritje të numrit të qytetarëve të punësuar zyrtarisht.
Çështjet dhe sfidat: Problemi kryesor në rrugën drejt integrimeve evropiane janë marrëdhëniet e pazgjidhura ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, mungesa e progresit në zbatimin e marrëveshjeve të arritura, gjë që e bën të pamundur fillimin e negociatave hyrëse. Raporti thekson një hendek midis formimit të kuadrit legjislativ për luftimin e korrupsionit dhe krimit dhe zbatimit të kufizuar praktik të tij. Administrata shtetërore dhe vendore, si dhe sistemi gjyqësor ka nevojë për reforma. Hapi tjetër është përmirësimi i kapaciteteve administrative dhe koordinimi për zbatimin efektiv të komunitetit Aquis.
Maqedonia e Veriut
Arritjet: Raporti mirëpret angazhimin e Maqedonisë së Veriut për reformimin e vendit. Është arritur njëfarë përparimi në fushën e drejtësisë, sigurisë, duke përfshirë luftën kundër krimit të organizuar dhe terrorizmit, dhe menaxhimin e migracionit. Për sa i përket kritereve politike, Maqedonia e Veriut vazhdon përpjekjet e saj për forcimin e demokracisë, korniza ligjore mbetet e favorshme për mbajtjen e zgjedhjeve demokratike. Procesi i ndarjes së ujit po ecën mirë dhe autoritetet po tregojnë vendosmëri për ta sjellë atë në një përfundim të shpejtë. Vendi është plotësisht në përputhje me normat e CFSP/ Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë. Kuadri ligjor për mbrojtjen e të drejtave themelore është pjesërisht i përafruar me standardet dhe normat e BE-së dhe është krijuar një mjedis i favorshëm për aktivitetet e organizatave të shoqërisë civile. Maqedonia e Veriut mbetet mesatarisht e gatshme për reformën e administratës publike. Për sa i përket kritereve ekonomike, ajo ka bërë njëfarë progresi dhe tregon një nivel të mirë përgatitjeje për zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale.
Çështjet dhe sfidat: Mungesa e progresit në reformimin e sistemit gjyqësor është shkak për shqetësim. Nuk ka pasur përparim në parandalimin dhe luftimin e korrupsionit, thuhet në raport. Maqedonia e Veriut është ndërmjet niveleve të lehta dhe të moderuara të përgatitjes në fushën e lirisë së shprehjes dhe përparimi është i kufizuar, si në reformimin e administratës publike.
Autoritetet në Shkup, vëren Komisioni Evropian, demonstrojnë një nivel të lartë të përkushtimit ndaj integrimit evropian, por reformat duhet të përshpejtohen. Sipas metodologjisë ESI/ të Iniciativës Evropiane të Stabilitetit , Maqedonia e Veriut ka marrë 2 pikë.
Serbia
Arritjet: Në kuadër të kritereve politike, vihet re se Kuvendi i formuar në gusht 2022 përfshinte parti opozitare që edhe bojkotuan zgjedhjet e 2020. Megjithatë, polarizimi politik vazhdon të thellohet, sidomos pas të shtënave tragjike ndaj nxënësve të shkollës dhe kalimtarëve në maj. Raporti mbështet reformën e gjyqësorit, e cila forcon pavarësinë e tij. Është bërë përparim i kufizuar në fushën e reformës së administratës publike, falë zhvillimit të shërbimeve elektronike, politikës së qeverisjes elektronike dhe fillimit të kurseve të trajnimit për nëpunësit civilë. Është arritur përparim i kufizuar në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, duke garantuar lirinë e fjalës dhe të shprehjes. Në lidhje me kriteret ekonomike, Serbia tregon një nivel të mirë të përgatitjes dhe ka bërë disa përparime në zhvillimin e ekonomisë së tregut.
Çështjet dhe sfidat: Për shumë vite, Serbia ka qenë lider në integrimet evropiane në rajon dhe në vitin 2014 hapi negociatat e anëtarësimit dhe përmbushi dy grupe negociuese. Megjithatë, tetë vjet më vonë, procesi është ngadalësuar ndjeshëm. Problemet më të mëdha mbeten ngurrimi për të vendosur sanksione kundër Rusisë, marrëdhëniet e pazgjidhura mes Beogradit dhe Prishtinës dhe flirtimi me Kinën. Raporti thekson nevojën për të përmirësuar përputhshmërinë e Serbisë me kërkesat e CFSP/Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë dhe demonstrimin e përkushtimit serioz për normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të siguruar bashkëpunim sistematik dhe të mirëfilltë ndërmjet qeverisë dhe shoqërisë civile. Rastet e kërcënimeve, frikësimit, armiqësisë dhe dhunës ndaj gazetarëve mbeten një sfidë serioze. Ekziston një nevojë urgjente për të përfunduar procesin e anëtarësimit në OBT/ Organizatën Botërore të Tregtisë.
Udhëheqja e vendit duke u përpjekur të balancojë mes Perëndimit dhe Lindjes tregon ngurrimin e saj për të përmbushur kushtet e nevojshme për marrjen e anëtarësimit në BE. Mbajtja e një qëndrimi kaq të diskutueshëm vë në pikëpyetje aftësinë e Serbisë për t’u kthyer në punë dinamike në kontekstin e integrimit evropian. ESI/ Iniciativa Evropiane e Stabilitetit e vlerësoi gatishmërinë e Serbisë për integrim Evropian në 2 pikë.
Mali i Zi
Arritjet: Sipas kritereve politike, periudha raportuese u karakterizua nga konfrontime, rezultat i të cilave ishte pezullimi aktual i rrugës së integrimit evropian dhe bllokimi i sistemit politik.
Zgjedhjet në të gjitha nivelet (vendore, parlamentare dhe presidenciale) që u zhvilluan gjatë periudhës raportuese u vlerësuan si paqësore dhe konkurruese, pavarësisht disa gabimeve procedurale. Në fushën e sigurimit të të drejtave themelore, në thelb është krijuar kuadri legjislativ dhe institucional. Roli i shoqërisë civile njihet dhe mbështetet nga autoritetet. Megjithatë, kuadri ligjor dhe institucional që rregullon bashkëpunimin kërkon zhvillim të mëtejshëm. Në kuadër të përmbushjes së kritereve ekonomike, Mali i Zi ka bërë progres të kufizuar dhe është mesatarisht i përgatitur për zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale, e cila siguroi ritme të larta të rritjes ekonomike në periudhën raportuese. Raporti vë në dukje progresin në metodologjinë statistikore dhe transmetimin e të dhënave në Eurostat dhe krijimin e një kuadri strategjik për kontrollin financiar. Është arritur përparim i kufizuar në fushat e reformës së administratës publike dhe garantimit të lirisë së fjalës. Vendi është në përputhje me parimet e CFSP dhe marrëdhëniet me vendet fqinje po zhvillohen me sukses.
Çështjet dhe sfidat: Sfidat më të vështira mbeten sundimi i ligjit dhe reforma në gjyqësor, në të cilat, sipas Komisionit, nuk është bërë asnjë progres. Forcimi i kapaciteteve administrative për zbatimin e Aquis communiciare mbetet një sfidë e rëndësishme për Malin e Zi, duke përfshirë nevojën urgjente për të rimodernizuar strukturën funksionale të negociatave. Shtresat më të cenueshme të shoqërisë (romët, ashkenazitë dhe egjiptianët, si dhe personat me aftësi të kufizuara dhe LGBT) vazhduan të diskriminoheshin. Nevojitet një luftë efektive kundër korrupsionit.
Sfida kryesore për Malin e Zi është rifitimi i dinamikës pozitive të reformimit të vendit dhe pozitave drejtuese në rajon në kontekstin e integrimit evropian. Mali i Zi mori 2.1 pikë nga ESI/ Iniciativa Evropiane e Stabilitetit .
Përfundime të përgjithshme
1. Shtetet e Ballkanit Perëndimor janë renditur për arritjet trashëguese të integrimit evropian si më poshtë: Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Serbia, Shqipëria.
Bosnja dhe Hercegovina ende nuk e ka filluar procesin e negociatave dhe Kosova nuk e ka marrë ende statusin e vendit kandidat, por tashmë ka nisur procesin e reformave.
2. Arritjet e vërejtura në shumicën e vendeve të rajonit përfshijnë respektimin e parimeve të politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë; tranzicioni në ekonominë e tregut; menaxhimi i proceseve të migrimit; implementimi i Komunitetit Aquis; dhe rritjen e rolit të shoqërisë civile.
3. Problemet e mëposhtme mbeten më të dhimbshmet për vendet e rajonit: lufta e pamjaftueshme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar; reforma jashtëzakonisht e ngadaltë e gjyqësorit; dështimi për të siguruar sundimin e ligjit; kontrolli shtetëror mbi masmedian dhe kufizimet e lirive të gazetarëve; dhe diskriminimi në baza kombëtare dhe fetare.
