Republika Srbija je postala jedna od ključnih destinacija novog talasa ruske emigracije koji je nastao posle 24. februara 2022. godine, odnosno od početka pune faze rusko-ukrajinskog rata. Stotine hiljada Rusa je došlo u Srbiju, većinom ljudi demokratskih stavova. Prije toga, prva veća migracija Rusa u Srbiju bila je nakon dolaska boljševika na vlast 1917.-18. Godine 1919. u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca stiglo je 1.600 izbjeglica iz bivšeg Ruskog carstva. Početkom 1920. godine još 8 hiljada, a odmah nakon završetka građanskog rata – dakle krajem 1920. – čak više od 20 hiljada. To su sve bivši vojnici, razni predstavnici inteligencije – učitelji, inženjeri, doktori i njihove porodice.
Početkom 30-ih godina prošlog veka na teritoriji tadašnje Kraljevine Jugoslavije bilo je 35.000 ljudi iz Rusije, a većina ih je živela u Srbiji, gde je predstavnici Ruske pravoslavne crkve, koja je već bila zabranjena u Sovjetskoj Rusiji u to vrijeme bili su aktivni. Na primer, jedan od vođa belog pokreta u Rusiji – baron Vrangel sahranjen je u Beogradu 1929. godine u ruskoj crkvi Svete Trojice. Međutim, s početkom Drugog svjetskog rata mnogi ruski bijeli emigranti podržavaju nacističku Njemačku, pa su nakon poraza nacista u maju 1945. i dolaska na vlast u Jugoslaviji komunista predvođenih Josipom Brozom Titom, mnogi od njih morali da beži na zapad. Godine 1948. došlo je do nasilnog sukoba između Staljina i Tita, koji nije želio pokoriti se Moskvi. Šef Kremlja odlučio je da izvrši pritisak na vođu jugoslovenskih komunista tezom o progonu ruske emigracije u Beogradu. Stoga su nakon nekog vremena, kao odgovor, svi ostaci bivše ruske emigracije bili prisiljeni napustiti zemlju. Neki od njih su se vratili u SSSR.
Prema podacima srpskih vlasti, više od 140.000 Rusa otišlo je iz Ruske Federacije u Srbiju nakon početka ruske agresije na Ukrajinu (prema različitim procenama i do 200.000). Neki da izbegnu mobilizaciju u vojsku, neki da rade za ruske firme koje su bile pod sankcijama, ali su u Beogradu i drugim gradovima zemlje imali priliku da nastave sa svojim aktivnostima, neki su želeli mir, a neki nisu želeli da žive u društvu gde dominira agresivni Kremlj i ideologija rusizma. Istorijski gledano, Srbi su uvek bili prijateljski nastrojeni prema Rusima. Visokoobrazovana bijela emigracija u Kraljevini Jugoslaviji uspjela je značajno podići nivo razvoja cjelokupnog društva, ostavljajući za sobom dobro sjećanje. Stoga je dolazak novih migranata iz Rusije dočekan sa dovoljnim entuzijazmom u srpskom društvu, posebno onih koji su došli da ovde razvijaju svoj biznis, otvaraju nova radna mesta i plaćaju poreze u lokalni budžet.
Tako je bilo sve dok nije postalo jasno da su se u Srbiju doselile dvije kategorije Rusa – obični Rusi i “dobri Rusi” (tako mnoge zemlje nazivaju Rusima koji se ne povezuju sa Putinovim režimom i protivnici su rata Rusije sa Ukrajinom i za promjenu vlasti u Ruskoj Federaciji). Srpskom društvu je, ne bez učešća masovnih medija povezanih sa Rusijom, moralo da objašnjava da su “dobri Rusi” zapravo loši Rusi koji novcem Zapada destabilizuju situaciju u Srbiji.
Vrijedi napomenuti da su ruski politički migranti u Srbiji išli na antiratne skupove sa sloganima: “Mir Ukrajini, sloboda Rusiji”, “Putin u Hag” i “Sloboda Navalјnom”, organizovali kulturno-zabavne događaje i učestvovali u likvidaciji posledica tragedije u beogradskoj školi „Vladislav Ribnikar“, nije im bilo aktivnog otpora srpskih vlasti. Međutim, ne tako davno, aktivisti su sa protesta ispod ruske ambasade u Beogradu prešli na proteste ispod zgrade Skupščine, što je izazvalo određeni odjek, posebno među balkanskim blogerima koji govore ruski, koji su požurili da iznesu svoja razmišljanja o tome kako politički aktivisti se kultivišu od ruskih doseljenika u cilju pojave novih antiruskih i antivladinih inicijativa u Srbiji, a sve to novcem navodno američkog Stejt departmenta.
Članovi nevladine organizacije “Rusko demokratsko društvo”, zvanično registrovane u Srbiji, dostavili su 10. avgusta pisma kabinetu Vlade Srbije premijerki Ani Brnabić, ministru unutrašnjih poslova Bratislavu Gasiću i direktoru Bezbednosno-informativne agencije Aleksandru Vulinu zahtev da se zaustavi progon ruskih aktivista zbog antiratnih aktivnosti. Kabinetu šefa države je prosleđeno i pismo predsedniku Srbije Aleksandru Vučiću. Kako je na konferenciji za novinare objasnio Petro Nikitin, jedan od osnivača Ruskog demokratskog društva, aktivisti traže od predsjednika i premijera da preduzmu mjere kako bi prekinuli pritisak na ruske antiratne aktiviste.
Prema pisanju francuskog lista Figaro, prisustvo u Srbiji tako velikog broja ruskih doseljenika, koji uglavnom imaju demokratske stavove i antiratnu poziciju i napustili su Rusiju iz političkih razloga, počelo je da menja mišljenje Srba, koji su pre toga uglavnom imali pogled blizu Kremlja. Odnosno, promena u arhitekturi srpskog društva, koja se najoštrije oseća u Beogradu, postala je važan faktor koji može značajno da utiče na javno mnjenje i odnos običnih građana Srbije prema Rusiji.
Treba shvatiti da se ruski doseljenici ne samoorganizuju u pokrete, već se i postepeno integrišu u društvo, sklapaju prijateljstva, koriste usluge i svakodnevno neformalno komuniciraju sa Srbima. Možda je to ono što toliko plaši zvaničnu Moskvu, koja je u jednu od ideološki najbliskijih zemalja Balkana nehotice poslala, zapravo, agente uticaja koji izražavaju svoje neslaganje sa Putinovom politikom i emituju viziju rusko-ukrajinskog rata koji je nepovoljna za Rusiju.
Kao rezultat toga, u Srbiji su aktivno istaknuti simboli ruske agresije Z i V, grafiti ruskog predsednika Putina, otvorena je kancelarija PVK Wagner, a nedavno je srpski reper NIK1 snimio pesmu podrške tzv. SVO i PVK Wagner. Inače, u slučaju potonjeg, priča je završila uznemiravanjem i prijetnjama slušalaca, a posebno je reper rekao da je primao prijetnje “čak i na mađarskom”.
Naravno, prerano je govoriti o početku borbe ideologija i značajnim promenama političkih orijentacija srpskog društva. U Beogradu su aktivni ruski mediji koji promovišu agresivne narative Kremlja u srpskoj javnosti i lokalnim Rusima. Pojava alternativne tačke gledišta i mobilizacija ruskih preseljenika u demokratske pokrete nesumnjivo izaziva zabrinutost srpskih vlasti i interesovanje spoljnih posmatrača. Međutim, pokušaj blogera i masovnih medija povezanih sa Rusijom da diskredituju ove procese povezujući ih sa nevidljivom rukom Zapada, postavlja mnogo goruća pitanja.
Nespremnost predsednika Srbije da se otarasi šefa specijalnih službi Vulina, koji je zbog proruske pozicije dospeo pod sankcije SAD, ukazuje na pogoršanje odnosa zvaničnog Beograda i kolektivnog Zapada. Ovo nije dobrodošlo u zvaničnom Briselu i može dovesti do promene stava Evropske unije i Sjedinjenih Država da podrže Srbiju na njenom putu evropskih integracija. Međutim, Vašington i Brisel treba da budu svesni da će u slučaju aktivnih akcija rukovodstvo Srbije jednostavno baciti u zagrljaj Moskvi, koja to samo čeka. Očigledno je da odgovarajući odgovor kolektivnog Zapada mora biti veoma uravnotežen i efikasan. Snažna eskalacija odnosa sa Beogradom nije u interesu SAD i EU. Umjesto toga, ovdje treba izgleda koristiti alate mekane snage.
