Rusia mund të provokojë një luftë të re në Ballkanin Perëndimor, tha së fundmi presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky. Kjo ndodh nëse Perëndimi do të mbajë një pozicion pritjeje. Paralajmërimi i shprehur nga Zelensky u plotësua nga presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, i cili më vonë pretendoi se ka frikë se viti 2024 “do të na sjellë shumë më tepër konflikte dhe trazira se ai i mëparshmi. Ne po flasim për të gjitha llojet e kërcënimeve në Republikën Serbe, Kosovë dhe pjesë të tjera të rajonit.”
Kështu, Perëndimi ka thelluar kohët e fundit vëmendjen e tij ndaj rajonit, duke përfshirë sigurinë dhe stabilitetin e tij. Këtë e dëshmon vizita urgjente e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg, në vendet më të cenueshme të rajonit të Ballkanit Perëndimor: Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Serbi dhe Maqedoninë e Veriut. Por Rusia nuk po heq dorë nga përpjekjet e saj për të vënë sërish kundër njëri-tjetrit popullatat e shtëpisë ballkanike.
A po përballet me të vërtetë Ballkani Perëndimor me një luftë të re? Pyetja është e paqartë. Megjithatë, përgjigja është gjithashtu. Një gjë mund të thuhet me siguri – që nga fillimi i agresionit rus kundër Ukrainës, kërcënimi i një konflikti ushtarak në Ballkan është rritur ndjeshëm. Sipas mendimit tonë, ka disa faktorë që mund të provokojnë një konflikt të armatosur.
Faktori i parë është Rusia, e cila përdor një sërë burimesh mediatike, duke përfshirë Russia Today dhe Sputnik, dhe një numër botimesh të shkruara dhe online. Mjete të tjera të ndikimit të Moskës përfshijnë rusofilizmin, historinë e falsifikuar dhe marrëdhëniet moderne me vendet e Ballkanit, provokimin dhe mbështetjen e korrupsionit në rajon, financimin e politikanëve dhe organizatave pro-rusë, duke përfshirë disa formacione paraushtarake. E ashtuquajtura Qendra Humanitare Ruse në qytetin e Nishit (Serbi) ndonjëherë angazhohet jo vetëm në aktivitete humanitare, por edhe në inteligjencë dhe aktivitete mediatike.
Rusia po përpiqet të bëjë më të mirën për të zhvendosur fokusin publik nga agresioni i saj në Ukrainë, duke destabilizuar rajonin, duke përforcuar një sërë kontradiktash dhe problemesh ekzistuese në fushën e historisë, gjuhëve dhe kufijve, duke nxitur konfrontimet ndërkonfesionale dhe ndërkombëtare. Interesi i Kremlinit është i qartë – krijimi i një sistemi afatgjatë të destabilizimit të Ballkanit Perëndimor si parakusht për një luftë të mundshme, si dhe ndalimi i procesit të integrimit evropian të rajonit.
I dyti është “faktori Dodik”. Sipas mendimit tonë, presidenti aktual i Republikës Serbe është shndërruar nga një politikan me influencë në “faktorin Dodik”. Për vite me radhë, ai ka kërkuar sistematikisht të ndajë Bosnje dhe Hercegovinën, duke u përpjekur të heqë RS nga struktura e saj. Dodik u bë një nga mjetet ruse për destabilizimin jo vetëm të Bosnjës dhe Hercegovinës., por edhe të gjithë Ballkanit Perëndimor, si dhe një kanal i besueshëm dhe i përhershëm i ndikimit dhe depërtimit rus në rajon. Ai kaloi nga kërcënimet verbale për të ndarë Bosnjën dhe Hercegovinën në hapa realë që shkelin Marrëveshjet e Paqes të Dejtonit dhe Kushtetutën e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe kërcënojnë integritetin e vendit. Dodik tha gjithashtu se deri në vitin 2030 ai do të bëhej “presidenti i parë i RS-së së pavarur”. A nuk është ky një pretekst për konfrontim të armatosur? Në fund të fundit, nuk mund të harrohen deklaratat e ashpra të politikanëve boshnjakë se nuk do të ketë ndarje paqësore të Bosnjës dhe Hercegovinës.
Faktori i tretë janë marrëdhëniet e pazgjidhura ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Vonesa e liderëve të dy shteteve në zbatimin e marrëveshjeve të arritura më parë dhe shkelja e detyrimeve të marra rrit rrezikun e një konflikti të armatosur. Ushtria serbe dhe ruse kanë zhvilluar plane të duhura për një kontingjent të tillë dhe ushtria serbe është vendosur vazhdimisht në kufijtë me Kosovën. Në shtator, terroristët serbë hynë në fshatin Banjskë të Kosovës dhe u qëlluan të shtënat e para. Konflikti u kontrollua, por ishte vetëm një test qëndrueshmërie. Dhe nuk ka gjasa që Kosovarët të “harrojnë” se një polic vendas është qëlluar në krye të detyrës. Gjëra të tilla nuk falen dhe nuk harrohen kurrë në Ballkan. Vlen të theksohet edhe fakti se grupi paramilitar serb nuk u frikësua nga forcat ndërkombëtare të KFOR-it, të cilët janë të thirrur për të siguruar stabilitet në Kosovë dhe për të parandaluar provokime të tilla.
Faktori i katërt është gara e armatimeve në Ballkanin Perëndimor. Pas luftës së fundit, mijëra armë zjarri dhe armë të tjera mbetën në rajon. Vendasit thonë se çdo shofer ka ose një pistoletë ose një pushkë sulmi nën sediljen e makinës. Ballkani Perëndimor u përball me një sfidë të re pasi Rusia nisi agresionin kundër Ukrainës. Marrëveshja ekzistuese nënrajonale e kontrollit të armëve u harrua, kapelet e saj u hodhën dhe filloi një garë armësh. Udhëheqësit e saj tashmë janë përcaktuar – janë Serbia dhe Kroacia. Për shembull, në vitin 2022, Serbia shpenzoi më shumë se 460 milionë euro vetëm për blerjen e armëve, ndërsa buxheti ushtarak i vitit 2023 u rrit në 1.4 miliardë euro (162.1 euro shpenzime ushtarake për frymë). Kroacia pothuajse dyfishoi buxhetin e saj ushtarak në 1.1 miliardë euro (270 euro për frymë). Ai u rrit gjithashtu me më shumë se 10% në Bosnja dhe Hercegovina, duke arritur në 153 milionë euro (46.7 euro për frymë). Çdo banor i Kosovës kontribuon mesatarisht 61 euro në buxhetin ushtarak të vendit prej 108 milionë euro, Maqedonia e Veriut – 107.5 euro (225 milionë euro), dhe Mali i Zi – 155.5 euro (98 milionë euro). Në të njëjtën kohë, Rusia po humb me shpejtësi tregun e saj tradicional të armëve në ish-Jugosllavi, i cili është kapur me besim nga vendet anëtare të BE-së, Kina dhe Turqia. Dhe Serbia është shndërruar në një aktor sistemik në këtë treg specifik si shitës armësh.
Baza teknike e luftës është përgatitur mjaft mirë dhe stoqet e armëve të vendeve të rajoneve po zgjerohen. Kjo është një tendencë shumë e rrezikshme për një rajon ku për shekuj me radhë, problemet prireshin të zgjidheshin me forcë…
Ekziston një mendim tjetër – një konflikt i armatosur në Ballkanin Perëndimor është i pamundur. Mbështetësit e saj pajtohen: me të vërtetë, paqja në rajon është mjaft e brishtë. Në të vërtetë, ka shumë kontradikta midis vendeve. Por nuk ka forca të afta për të bërë një luftë të re, beson një anëtar i Presidiumit të Bosnjës dhe Hercegovinës, Zheljko Komsiç. Është politikisht e dëmshme të pretendosh se lufta është tashmë në pragun e rajonit, thonë shumë analistë në Ballkanin Perëndimor. Ata përpiqen të shpjegojnë qëndrimin e tyre me argumentet e mëposhtme.
Argumenti i parë është faktori i NATO-s. Rajoni është i rrethuar nga shtetet anëtare dhe katër nga shtatë vendet e Ballkanit Perëndimor janë aleatë të NATO-s. Dhe dy joanëtare – Bosnja dhe Hercegovina dhe Kosova – janë shtëpia e bazave të NATO-s dhe forcave të Bashkimit Evropian (EUFOR), të cilat pritet të garantojnë paqen dhe stabilitetin në rajon. E gjithë kjo do të thotë se pothuajse nuk ka vend për praninë ruse. Por, ngjarjet e fundit në veri të Kosovës, reagimi pasiv ndaj veprimeve të Dodikut hedhin dyshime mbi aftësinë e forcave të BE-së dhe NATO-s në rajon për t’iu përgjigjur shpejt krizave në zhvillim. Ndoshta kjo është arsyeja pse Jens Stoltenberg, gjatë turneut të tij të fundit në Ballkanin Perëndimor, tha se Aleanca do të konsideronte rritjen e pranisë së kontigjentit të saj ushtarak këtu pothuajse trefish.
Argumenti i dytë është mungesa e një faktori të jashtëm, pa të cilin lufta nuk ka gjasa. Ky është një argument i dyshimtë. Me fillimin e agresionit kundër Ukrainës, Rusia me të vërtetë humbi mundësi të shumta për të ofruar ndihmë ushtarake dhe financiare për miqtë e saj në rajon, dhe logjistika u bë më e ndërlikuar. Por ka edhe forca të tjera të jashtme. Turqia dhe monarkitë e Gjirit po ndihmojnë Kosovën dhe boshnjakët e Bosnjës dhe Hercegovinës të forcojnë forcat e tyre të armatosura. Viktor Orban qëndron kategorikisht kundër sanksioneve të BE që synojnë Dodikun, i cili nga ana e tij mbështet separatizmin e tij dhe kërcënon integritetin e Bosnjës dhe Hercegovinës. Presidenti i Kroacisë, Zoran Milanovic, ka reaguar vazhdimisht pozitivisht ndaj politikës së presidentit të RS dhe një qëndrim i tillë nuk i kontribuon aspak stabilizimit në rajon.
Argumenti i tretë është se varësia ekonomike e vendeve të Ballkanit Perëndimor nga ndihma perëndimore është tepër e lartë. Bashkimi Evropian dhe SHBA janë partnerët e tyre kryesorë ekonomikë dhe donatorët financiarë, pa të cilët këto ekonomi mund të gjenden në krizë. Ekonomia globale, në kushtet e paqëndrueshmërisë moderne, nuk ka nevojë për një luftë tjetër, aq më tepër në qendër të Evropës. Gjithashtu, Kina, e cila po zgjeron me besim praninë e saj ekonomike në rajon, nuk ka asnjë interes të humbasë këtë treg si një portë e përshtatshme për Evropën Perëndimore dhe Qendrore.
Siç mund ta shohim, nuk ka një përgjigje të qartë për pyetjen nëse një luftë tjetër mund të shpërthejë në Ballkanin Perëndimor. Por frika e kësaj lufte bredh rrugëve të shumë qyteteve anembanë Bosnjës dhe Hercegovinës, Kosovës dhe Serbisë. Kjo frikë në fakt mund të parandalojë një shpërthim, duke u bërë një lloj parandalimi. Por nëse shoqërohet me kujtime të ndryshme të së kaluarës – viktima, humbje të njerëzve të dashur dhe armiqësi ndaj palës tjetër, atëherë mund të çojë në një zjarr të ri. Një gjë është e qartë. Rezistenca e Ukrainës ndaj agresionit rus është mjeti që sot ndihmon në mbajtjen e rajonit larg një lufte të re dhe parandalon shkatërrimin e paqes së brishtë në Ballkanin Perëndimor.
