Konferenca njëditore me titull “Si të ndajmë, promovojmë dhe mbroni vlerat evropiane dhe demokratike në kohë lufte”, organizuar nga Instituti i Demokratëve Evropianë (IED) dhe Lëvizja Evropiane në Çeki, u mbajt në Pragë më 4 dhjetor.
Kjo ishte gjithashtu një mundësi e mirë – pasi dëgjuam një numër analistësh të shquar, diplomatë dhe politikanë aktivë dhe ish – për të ri-adresuar çështjet dhe problemet që lidhen me sfidat e ndryshme të zgjerimit të BE-së – të cilat qëndrojnë përballë BE-së dhe vendeve anëtare të saj, nga njëra anë, dhe nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, si dhe Ukraina dhe Moldiova, nga ana tjetër.
Le të përpiqemi të numërojmë shkurtimisht disa nga pjesët më të rëndësishme të asaj gjëegjëze historike shumë komplekse.
Së pari: Nocioni kryesor është se problemet e brendshme të BE-së, veçanërisht në kontekstin e vendimmarrjes – në këtë moment të veçantë – përbëjnë pengesën kryesore për zgjerimin e BE-së në të ardhmen e parashikueshme.
Ky problem nuk është i ri. Konsensusi midis shteteve anëtare të BE-së nevojitet për çdo vendim që lidhet me zgjerimin. Referendumet kombëtare për vendet individuale – pra anëtarët e mundshëm të familjes së BE-së – e vendosin shiritin edhe më lart. Pa ndryshime procedurale – pra konceptuale – në vetë strukturën e BE-së, vetë zgjerimi duket një mision i pamundur – dhe jo vetëm në aspektin praktik/teknik.
Me situatat dhe zhvillimet aktuale politike, të themi, në Hungari, Sllovaki dhe/ose Holandë, por edhe me tendencat në një numër vendesh të tjera të BE-së, është e qartë se shanset për anëtarët e ardhshëm të BE-së janë jashtëzakonisht të pamundura.
Së dyti. Njëzet vjet pas Samitit të Selanikut është e qartë se rezultatet dhe përmirësimet janë larg atyre të parashikuara. “Lodhja nga zgjerimi”, e cila ishte një shprehje e besueshme/eufemizëm për stanjacion dhe inerci për vite me radhë, u zëvendësua – dhe jo vetëm në fjalimet e burokratëve të BE-së – nga grupi i shprehjeve dhe metaforave që, pak a shumë diplomatikisht, tregojnë se zgjerimi thjesht nuk është në axhendën e BE-së.
Kjo përshtypje dërrmuese u përforcua edhe me emërimin e një komisioneri specifik nga Hungaria. Misioni i z. Oliver Varhelyi, aktivitetet dhe qëndrimi i të cilit në një sërë situatash kanë provokuar një domosdoshmëri për një hetim të BE-së, korrespondon plotësisht me pozicionet ideologjike dhe agjendën politike të vendit të tij të lindjes, d.m.th. kryeministrin e tij autokratik.
Kjo ishte një lloj profecie vetëpërmbushëse – në të cilën diplomacia e shtetit-anëtar që përballet me kërcënimin e “opsionit bërthamor” brenda BE-së ishte të siguronte një përfaqësues përgjegjës për zgjerimin dhe marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë … Një stuhi e përsosur !
Së treti. Siç u përmend gjatë Konferencës – “Pa forcimin e stabilitetit të brendshëm të procesit vendimmarrës, BE-ja nuk do të jetë në gjendje të përmbushë imperativin e saj historik” – që është të formulojë dhe zbatojë një politikë të besueshme dhe të realizueshme përballë Perëndimit. Vendet e Ballkanit, Ukraina dhe Moldavia.
Koha historike u humb kot, entuziazmi për zgjerim (pothuajse) është zhdukur. Nuk është çudi që zgjerimi i BE-së nuk është një temë në zgjedhjet kombëtare dhe/ose të BE-së. Asnjë parti politike, në asnjë nga vendet e BE-së, me përjashtime shumë të pakta dhe margjinale, nuk guxon të përmendë atë axhendë tepër të papëlqyeshme në fushatat politike…
Nga ana tjetër – premtimet e paplotësuara në vendet kandidate dhe në ato që ende luftojnë për të fituar statusin e kandidatit kanë rezultuar në zhvillime politike negative në politikën e Ballkanit Perëndimor – ku elitat e vjetra dhe të reja kanë mësuar mësimin: deklarata boshe të përsëritura për “vendimtare”. Angazhimi i BE-së” mund të bëhet një zëvendësues “efikas” për axhendën konkrete të BE-së. Dhe ai zëvendësues mund të zgjasë me vite, gjë që e bën situatën edhe më keq.
Së katërti. Vendet individuale me ambicie për anëtarësim në BE – me pak përjashtime – tregojnë stanjacion në programet dhe aktivitetet e tyre në BE. Më të këqijat – në aspektin e avancimit në reformat e kërkuara janë, sipas rendit alfabetik, Bosnje-Hercegovina, Mali i Zi dhe Serbia.
Duke mos u futur në problemet e tyre specifike dhe zhvillimet negative, është e qartë – prej vitesh – se Serbia përbën jo vetëm pengesë për orientimin në BE dhe politikat efikase të vendeve fqinje, por edhe një kërcënim shumë drastik për sigurinë për ta dhe për të gjithë rajonin. . (Përfshirja ruse nuk duhet harruar!) Megjithatë, politikat e saj destruktive (përfshirë Kosovën) ende nuk janë një arsye e mjaftueshme për partnerët e BE-së që të veprojnë më vendosmërisht ndaj z. Aleksandër Vuçiq dhe nomenklaturës së tij. (Kjo u tregua sërish gjatë vizitës së kryeministrit italian Meloni në Beograd.)
Paqësimi është ende një segment thelbësor i politikës së BE-së ndaj Serbisë. Eshtë e panevojshme të thuhet – kjo është thellësisht e gabuar për vetë Serbinë, por edhe më shumë për Ballkanin Perëndimor në tërësi.
Në “frontin e Evropës Lindore” – si në aspektin figurativ, por edhe në aspektin historik dramatik dhe tragjik – Ukraina dhe Moldavia mund të shpresojnë vetëm se statusi i tyre kandidat nuk do të bëhet një “histori e pafund”. Pozicioni i kryeministrit Orban dhe ministrit të tij të jashtëm janë maja e një “ajsbergu” pro-rus, i cili është më i dukshëm tani në Sllovaki dhe Holandë, por që ka përfaqësuesit e tij, mbështetësit e zjarrtë dhe promovuesit në një numër vendesh të BE-së. Populizmi dhe nacionalizmi i sotëm dëmtojnë thellësisht axhendën e zgjerimit – në të gjithë BE-në.
E pesta. Për rrjedhojë, rezultatet e politikës së zgjerimit të BE-së janë të dobëta. (Natyrisht, askush nuk mund ta mohojë përparimin e caktuar, por do të ishte gabim të mos vihej re stanjacion ose përkeqësim i situatës politike në shumicën e vendeve të përmendura – me një ndikim shkatërrues në axhendën e tyre të anëtarësimit në BE.
Është e nevojshme për realizmin politik të lajmeve në BE.
Përcaktimi i datave dhe standardeve për “valën” e ardhshme të zgjerimit mund të jetë i dobishëm vetëm për propagandën e brendshme politike. Nuk është e çuditshme të shohësh atë lloj “retorikë pro-BE” që promovohet nga liderë politikë, axhenda e BE-së e të cilëve është kryesisht një teknikë e thjeshtë e “biznesit”.
Ballkani Perëndimor, Ukraina dhe Moldavia përfaqësojnë tani “periferinë” e BE-së, një lloj periferie politike me ambicie kryesisht joreale (dhe të kuptueshme!) për t’u bashkuar me BE-në në të ardhmen e parashikueshme. Është e qartë se anëtarësimi i tyre do të jetë një proces i gjatë, kompleks dhe i dhimbshëm, pa garanci për suksesin përfundimtar. Kjo nuk e pakëson interesin e thellë të qytetarëve të tyre për t’u anëtarësuar në BE. Por, ky entuziazëm nuk mund dhe nuk do të zgjasë përgjithmonë. Një shembull është Turqia. Edhe Rusia e Putinit nuk do të humbasë kohën e saj.
Por, e gjithë kjo nuk e zvogëlon vetë përgjegjësinë e elitave politike – brenda dhe jashtë BE-së – për të rimenduar dhe rishpikur konceptet dhe strategjitë e tyre politike.
Përgjigjet e tyre ndaj këtyre sfidave historike do të përcaktojnë përfundimisht nëse ata e kuptojnë me të vërtetë atë “imperativ historik”, apo parashikimet e tyre janë vetëm një mendim i dëshiruar, me shanse margjinale ose aspak për t’u bërë realiteti ynë i përbashkët evropian.
Miodrag Vllahoviq. Politikan dhe ish-diplomat malazez. Ministri i parë i Jashtëm i Malit të Zi. Ish ambasador i Malit të Zi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kanada, Islandë, Selinë e Shenjtë etj.
