Shumica dërrmuese e ekspertëve besojnë se kolapsi i Bosnje dhe Hercegovinës nuk është aspak afër. Besohet se megjithëse udhëheqësit e Republikës Srpska deklarojnë se po bëjnë përgatitjet për shkëputjen, qëllimi i tyre i vërtetë është vetëm të përfitojnë më shumë pavarësi ‘de facto’ të këtij entiteti brenda Bosnje e Hercegovinës, jo një shpërbërje reale të vendit.
Por a është vërtet kështu?
“Divorci paqësor”
Duhet të kujtojmë se në çfarë faze ndodhet aktualisht procesi i shkëputjes së RS (Republikës Srpska).
Në fund të majit, presidenti i RS, Milorad Dodik, tha se populli serb nuk mund të jetonte më në Bosnje dhe Hercegovinë për shkak të asaj që “boshnjakët bënë me rezolutën e Srebrenicës”. Ai tha se “në 30 ditët e ardhshme” do të vihej përpara një marrëveshje për një shkëputje paqësore. “Ne kemi filluar që sot me vendimin zyrtar për kërkesën për shkëputje paqësore. Do të propozojmë fillimisht të qartësohen kompetencat politike që kanë të bëjnë me subjektet, si dhe të ruhet dhe lihet modeli aktual i funksionimit të ekonomisë dhe përshtatja e saj me shkëputjen paqësore gjatë këtyre viteve”, tha Dodik atëherë.
Më 30 maj, Qeveria e Republikës Srpska krijoi një grup pune që do të përgatisin projekt-marrëveshjen për shkëputjen paqësore të Republikës Srpska nga Federata e Bosnjë-Hercegovinës. Grupi përfshinte Ministrin e Drejtësisë dhe Zëvendëskryeministrin e Republikës Srpska, Ministrin e Punëve të Brendshme, Prokurorin e Përgjithshëm, Drejtorin e Administratës Republikane për Çështjet Ligjore Gjeodezike dhe Pronësore, Shefin e Administratës Tatimore dhe zyrtarë të tjerë. Grupit ju dha detyra të hartojnë një propozim për Marrëveshjen mbi Shkëputjen Paqësore të Republikës Srpska nga Bosnje dhe Herzegovina, të cilën qeveria e RS do t’ia dërgojë më pas Asamblesë Popullore të RS.
Ngritja e Grupit të Punës ishte një hap kyç gjatë procesit për t’u futur në rrugën drejt shpërbërjes së BiH (Bosnje e Hercegovinës).
Lëvizja tjetër, e cila duhet të demonstrojë vendosmërinë e serbëve të Bosnjës, duhet të jetë publikimi i projekt-marrëveshjes për shkëputjen paqësore dhe paraqitja e dokumentit në Parlamentin (Asamblenë Kombëtare) të Republikës Srpska. Dodik pretendon se teksti do të jetë hartuar nga fundi i qershorit.
Megjithatë, në vija paralele, udhëheqja e RS mund të iniciojë procese të tjera shkëputjeje.
Disa ditë më parë, në një intervistë me agjencinë ruse TASS, në margjinat e Forumit Ekonomik Ndërkombëtar të Shën Petersburgut, Milorad Dodik njoftoi një referendum për pavarësinë e RS, megjithëse nuk përmendi datën – qoftë edhe paraprake.
Në të njëjtën intervistë, kreu i RS foli gjithashtu për një qëllim strategjik. Kjo nuk është vetëm dalja nga BiH, por edhe pranimi eventual në Serbi. “Po, me shumë gjasa, sigurisht, do të ishte absolutisht e justifikuar historikisht që vendet në të cilat shumica e popullsisë është populli serb të bashkohen në një strukturë të vetme dhe të përbashkët, por kjo është një detyrë për gjeneratat e ardhshme dhe vendimet politike nga të dyja vendet”, tha ai.
Duke pasur parasysh thirrjen e Dodikut për “gjeneratat e ardhshme” dhe mungesën e ndonjë propozimi specifik për bashkimin e Republikës Srpska dhe Serbisë në një shtet të vetëm, nuk do të ketë ndonjë zbatim praktik të idesë në të ardhmen e parashikueshme.
Por nuk mund të thuhet e njëjta gjë për idenë e tërheqjes së RS nga BiH, e cila tashmë ka filluar të kthehet në një plan konkret veprimi, me pikën e parë përgatitjen e Marrëveshjes për shkëputjen paqësore të Republikës Srpska nga Bosnja dhe Hercegovina.
Duke pasur parasysh të gjitha këto rrethana, teksti i Marrëveshjes së shpallur në të vërtetë do të hartohet shumë shpejt. Por çfarë mund të presim të ndodhë më pas?
Tre skenarët e mundshëm
Ka disa skenarë të mundshëm për ngjarjet e mëtejshme.
1. Më së shumti do të theksohet drafti i Marrëveshjes për shkëputje paqësore, i zhvilluar nga Grupi i Punës.
1.1. Dokumenti do të përdoret nga serbët e Bosnjës në retorikën politike për të ushtruar presion ndaj komunitetit ndërkombëtar dhe qeverisë në Sarajevë. Edhe pse qëllimi i deklaruar i përpjekjes do të jetë tërheqja e RS nga BiH duke shpërbërë kështu vendin, në fakt RS do të përpiqet të bëjë presion për zgjerimin e të drejtave të saj, heqjen e pushtetit nga duart e autoriteteve qendrore të BiH dhe shfuqizimin e Përfaqësuesit të Lartë të komunitetit ndërkombëtar. Pra, kjo do të jetë një luftë e serbëve të Bosnjës për të rishikuar të ashtuquajturën Marrëveshje të Paqes “të vërtetë” të Dejtonit dhe zbatimin e dispozitave të saj sipas versionit të tyre të fillestar, duke mos marrë parasysh interpretimet dhe marrëveshjet shtesë që pasuan.
1.2. Në të njëjtën kohë, do të fillojë një proces negociues me udhëheqësit e Federatës së Bosnjë-Hercegovinës për “ndarjen paqësore të BiH”.
2. Projektmarrëveshja për shkëputje paqësore do të miratohet nga Kuvendi Popullor i Republikës Srpska. Skenari nr. 1 do të ndiqet, por në pikën 1.1, RS jo vetëm që do të tentojë të ushtrojë presion, por do të japë një ultimatum. Nëse pika 1.2. realizohet, mundet që serbët e Bosnjës të binë në kontakt me përfaqësues individualë të kroatëve të Bosnjës nga Federata e BiH.
Në të dy skenarët, do të rritet numri i fushave në të cilat Republika Srpska nuk do të bashkëpunojë me autoritetet qendrore të BiH. Këto përfshijnë mbajtjen e zgjedhjeve, menaxhimin e pasurive të paluajtshme në RS, taksat dhe forcat e sigurisë…
3. Projektmarrëveshja për shkëputjen paqësore do të miratohet nga Kuvendi Popullor i Republikës Srpska. Më pas, RS do të nisë zyrtarisht procesin e ndarjes së BiH nga RS dhe FBiH.
Mekanizmi i kësaj ndarjeje është aktualisht i paqartë. Besohet se në këtë rast bëhet fjalë për rishikimin apo edhe ndërprerje të Marrëveshjes së Paqes së Dejtonit të vitit 1995.
Prandaj, edhe pse Republika Srpska vazhdimisht këmbëngul se e prioritizon paqen dhe nuk kërkon asnjë destabilitet, fillimi i procesit REAL dhe legjitim të ndarjes nga Bosnjë-Hercegovina (skenari 3) mund të sjellë çdo gjë tjetër përveç paqes apo stabilitetit.
Në të njëjtën kohë, dy skenarët e mëparshëm, megjithëse rrisin turbulencat rajonale dhe destabilizojnë BiH-në, do ta mbajnë situatën brenda kuadrit të debateve dhe mosmarrëveshjeve politike dhe ligjore, pa kaluar në nivele më të larta destabilizimi.
Loja e Moskës
Sa të mundshëm janë secili nga tre skenarët?
Për të parashikuar zhvillimet e mëtejshme, është e nevojshme të shikohet edhe përtej asaj që po ndodh pikërisht në Republikën Srpska dhe asaj që po deklarojnë liderët e saj. Çështja është të shikojmë nga afër se çfarë po thonë dhe bëjnë aleatët më të afërt të serbëve të Bosnjës, “miqtë” e Dodikut.
Bëhet fjalë për liderët e Rusisë dhe Serbisë.
Duke pasur parasysh deklaratat e fundit publike, as Moska dhe as Beogradi nuk janë aktualisht të gatshëm të mbështesin pa mëdyshje dhe haptazi ndarjen e Republikës Srpska nga Bosnja dhe Hercegovina dhe shpërbërjen përfundimtare të kësaj të fundit.
Kështu tha Vladimir Putin në një takim me Milorad Dodik në Shën Petersburg disa ditë më parë: “Ju e dini qëndrimin tonë në lidhje me Marrëveshjet e Dejtonit, ai mbetet i pandryshuar: vetëm ato fuqi që janë regjistruar në këto dokumente ligjore ndërkombëtare mund të kenë arsye për të mos e ruajtur situatën ashtu siç është, por edhe për ta zhvilluar dhe forcuar atë. Ne do të kontribuojmë sidoqoftë që mundemi”.
Kështu, udhëheqësi rus përshkruan qartë interesin aktual të Rusisë – pavarësi më të madhe dhe peshë më të madhe për Republikën Srpska brenda Bosnje dhe Hercegovinës.
Motivimi i Kremlinit është i qartë – RS duhet të bllokojë integrimin euro-atlantik të BiH-së, të parandalojë futjen e sanksioneve të plota kundër Rusisë dhe në përgjithësi të kundërshtojë çdo lëvizje anti-ruse në nivelin e Bosnjë-Hercegovinës.
Vlen të theksohet se gjatë vizitës së tij të fundit në Rusi, Milorad Dodik theksoi: “Për aq kohë ekziston Republika Srpska, Bosnja dhe Hercegovina nuk do të anëtarësohet në NATO”. “Nëse qeveria e BiH respekton rregulloret dhe procedurat e saj, ajo do të kuptojë se nuk ka asnjë mundësi legjitime për t’u bashkuar me NATO-n,” tha ai në margjinat e Forumit Ekonomik Ndërkombëtar të Shën Petersburgut.
Loja e Beogradit
Politika e Serbisë ndaj Republikës Srpska bazohet në një premisë krejt tjetër .
Për Beogradin, prioriteti numër 1 tani është të bashkojë të gjithë serbët – jo në një shtet, siç ishte në ditët e Millosheviçit, por në një komunitet ndërkufitar, “Botën Serbe”. Uniteti politik, humanitar dhe mendor i popullit serb, pavarësisht nga vendi i banimit, është një detyrë kritike për qeverinë e Serbisë, për të cilën ata kanë punuar.
Këshilli serb dëshmon se kjo politikë po zbatohet në mënyrë aktive.
Deklarata e miratuar nga Parlamenti flet shumë për rëndësinë e respektimit të Marrëveshjes së Dejtonit dhe parandalimit të shkeljes së saj; si dhe thekson rëndësinë e fuqive të mëdha – “nivelin e lartë të autonomisë” – të Republikës Srpska të garantuara nga Dejtoni; dhe kritikon emërimin e Përfaqësuesit të Lartë, i cili dyshohet se ishte në kundërshtim me Marrëveshjen e Dejtonit. Mbështetja për neutralitetin ushtarak të Republikës Srpska theksohet veçmas. Dokumenti i miratuar nga Parlamenti serb duhet të miratohet nga Asambletë Popullore të RS dhe Serbisë brenda tre muajve, por nuk shpreh asnjë mbështetje për tërheqjen e Republikës Srpska nga Bosnja dhe Hercegovina.
Aleksandar Vuçiq është i interesuar në ndërtimin e “Botës Serbe”, por në të njëjtën kohë ai nuk dëshiron të ndërmarrë hapa drastike që do të perceptoheshin nga komuniteti ndërkombëtar si mbështetje për separatistët. Prandaj, Beogradi thotë “po” për rritjen sa më shumë të jetë e mundur të nivelit të pavarësisë për Republikën Srpska si pjesë e Bosnje-Hercegovinës dhe inkurajon unitetin e serbëve në të dy brigjet e Drinës, por nuk tregon mbështetje për shpërbërjen e BiH.
Shpërbërja e BiH është jashtë pyetjes
Duke marrë parasysh qëndrimin e Beogradit dhe Moskës, do të veprojë edhe Banja Luka. Prandaj, më realë mund të konsiderohen skenarët që parashikojnë presionin që do të ushtrohet për rritjen e të drejtave të RS-së brenda BeH-së, konfrontimin politik ndërmjet serbëve të Bosnjës në njërën anë dhe Sarajevës e Perëndimit kolektiv nga ana tjetër. Domethënë, më realë janë skenarët nr.1 dhe nr.2, nëse flasim në termat e këtij teksti.
Pavarësisht deklaratave të Dodik, shpërbërja aktuale e Bosnjë dhe Hercegovinës nuk është aspak reale në të ardhmen e parashikueshme.
Megjithatë, bota e sotme është aq e paparashikueshme sa askush nuk do të guxonte të garantonte se zhvillimet e mëtejshme në rajon do të ndjekin një rrugë “të qetë”.
