Crnogorske vlasti, u trećoj postavci nakon promjena iz avgusta 2020. godine, konačno počinju da “postižu rezultate” i u vanjskoj politici.
Ovdje ne mislimo na (zvanično) ubrzano kretanje Crne Gore ka Evropskoj uniji – jer su evropski prijatelji i partneri prvenstveno, ako ne i u potpunosti, odgovorni za taj proces. Očigledno je da su, nakon godina – treba ponoviti: nepotrebne i neopravdane stagnacije, koja se obično objašnjava „zamorom od proširenja” i sličnim eufemizmima – u Briselu i velikim evropskim metropolama odlučili da pomognu Crnoj Gori – bez obzira na unutrašnje političke prilike, uprkos prijetnje i negacije postulata građanske države i uprkos zabrinjavajućem porastu nacional-šovinizma u svim oblastima društvenog života – od obrazovanja, preko kulture, do medija.
Nova garnitura crnogorskih vlasti, pored deklarativnih izjava o privrženosti evropskoj agendi i pouzdanom savezništvu u NATO-u, uspjela je u prvim mjesecima svog mandata da pokvari odnose sa najmanje tri susjeda. Odnosno: da javno, bez velike potrebe i razloga, dovede u pitanje – na način koji ne ostavlja nikakvu sumnju – njihovu iskrenu privrženost principima crnogorske spoljne politike, što su pismeno potvrdile sve tri postavgustovske vlade.
Prvi slučaj je Hrvatska. Ožiljci proteklog rata, u kojem je Crna Gora imala ulogu svojevrsnog “dobrovoljnog taoca” i veoma složena situacija oko Prevlake, trenutno “zamrznute” Privremenim sporazumom, zahtijevali su dosta opreza i međusobnog razumijevanja. Hrvatska je dala podršku – ne treba zaboraviti da je besplatno obezbijedila kompletan prijevod “acquis communautairea”, neophodne dokumentacijske baze u procesu evropskih integracija.
Bez obzira na sve to, nova crnogorska vlast uspjela je izazvati nepotrebne varnice u komunikaciji sa Zagrebom. Dok bi se za spor oko vlasništva broda “Jadran” mogli naći izgovori za nespretne i prilično grube izjave (prvenstveno ministra odbrane Krapovića), nema opravdanja za direktno poricanje značenja i poruke teksta na spomen-ploči sv. ratni logor u Morinju. Nažalost, Krapoviću se u svom stavu pridružio i ministar vanjskih poslova Ivanović. Njihove intimne ideološke pozicije su, u stvari, matrica politike Spajićeve vlade: generalno gledano, postoji zvanična komplementarnost sa evroatlantskim principima, ali se u svim osetljivim i konkretnim pitanjima jasno ispoljava antizapadno raspoloženje i stav. Poruke iz Zagreba brzo su smirile Spajićeve ministre – evropska agenda je i dalje apsolutni prioritet. Delikatne teme čekaju bolje vrijeme – nadaju se obje strane.
Situacija sa Bosnom i Hercegovinom, koja je prije sedam-osam godina prebrodila pregovore o definisanju granice, pod stalnim je pritiskom od avgusta 2020. godine. Jasna je prednost nove zvanične Podgorice za komunikaciju sa Banja Lukom. Dodikova neredovna službena/„privatna“ posjeta Podgorici, tokom koje su, između ostalog, zanemarena sva protokolarna pravila, ostala je praktično bez reakcije Ministarstva vanjskih poslova (Ivanović), čak i nakon protestne note iz Sarajeva. Opšta situacija, konfrontacije i destruktivni uticaji iz regiona (Srbija, Hrvatska) u Bosni i Hercegovini čine da se greške susjeda iz Crne Gore pojavljuju kao manje.
Sa Kosovom su stvari krenule veoma negativno glasanjem šefa crnogorske delegacije u Političkom komitetu Parlamentarne skupštine Saveta Evrope (PSSE). Ta gospođa je bila protiv izveštaja Dore Bakojanis, bivše ministarke spoljnih poslova Grčke, koji je podržao pristupanje Republike Kosovo Savetu Evrope. Reakcije iz Vlade Crne Gore bile su dvostruke – na jednoj strani su albanski ministri, a na drugoj ministri koji su spremni da kažu da bi i oni glasali protiv Kosova, ali i oni koji o tome ništa nisu spremni.
Ćutanje crnogorskog rukovodstva prekinula je ministarka evropskih poslova gospođa Gorčević. Neprimeren i nekulturan verbalni napad predsjednika Srbije Vučića na nju nije uticao na promjenu učinka predsjednika i premijera. Gospođa Gorčević je ostala usamljena u javnom mišljenju da će Crna Gora, na kraju procedure, zaista glasati za članstvo Kosova u PSSE.
Ćutanje njenih kolega još je upečatljivije – u kontekstu ukupnog odnosa Crne Gore prema Kosovu kao susjedu – kada se uzme u obzir djelovanje srpsko-ruskih medija i političkih struktura koje, u suštini, dovode u pitanje samo priznanje Kosova.
Reakcije političkih analitičara iz Prištine, kao i svedočenja njihovih diplomata o mnogim slučajevima netačne upotrebe i označavanja imena Republike Kosovo u javnim dokumentima, govore da odnosi idu nizbrdo. Ideološka i politička orijentacija posljednje tri vlade (uključujući i tzv. tehničku vladu Abazovića, čije je etničko porijeklo donekle zamaglilo situaciju), njihov jasan prosrpski stav, odnosno povezanost sa Crkvom srpskom i zvaničnim i nezvanični politički i bezbednosni krugovi u Srbiji odnose prema Kosovu smatraju složenim i pod stalnim pritiskom.
Pitanje takozvanog “depriznavanja” Kosova je, međutim, praktično nemoguće. To bi podrazumijevalo prethodno potpuno napuštanje aktuelne vanjske politike, njenih principa i postulata, odnosno napuštanje evropske agende. Scenario za ovakav razvoj situacije mogao bi se zasnivati na vanjskopolitičkom zaokretu. To bi u dogledno vrijeme bilo moguće samo kao posljedica urušavanja evropske agende na Zapadnom Balkanu i urušavanja strukture i logike NATO prisustva.
Srpski nacionalisti u Srbiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini – i to ne samo oni najekstremniji – bi se takvoj mogućnosti mogli nadati prvenstveno pobjedom Trumpa u novembru i povratkom ambasadora Grenella (ili nekoga sa njegovom logikom, uputama i učinkom) na zapadni Balkan.
Izuzetak od trenda koji je prisutan kada su u pitanju odnosi Crne Gore sa Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom i Kosovom je naravno, Srbija. Postoji, najblaže rečeno, nedosledan i krajnje popustljiv odnos zvanične Podgorice prema Srbiji. Taj odnos je takav da u mnogim segmentima predstavlja težak udarac suštinskim elementima crnogorskog suvereniteta i nezavisnosti.
Pogoršanje odnosa Crne Gore sa susjedima (Albanija je, da ne zaboravimo, tamo još “na čekanju”) ima dakle, jedan zajednički imenitelj i razlog: teme, sporovi i problematične situacije direktno su vezane za probleme, stavove i interese vladajuće, odnosno zvanične politike Srbije.
Ili, još jasnije: odnos Crne Gore prema susjedima žrtva je odnosa Crne Gore sa jednom od njih – Srbijom.
Članci objavljeni u rubrici “Mišljenja” odražavaju osobno mišljenje autora i ne smiju se podudarati sa stavom Centra
Miodrag Vlahović. Crnogorski političar i bivši diplomata. Prvi ministar inostranih poslova Crne Gore. Bivši ambasador Crne Gore u SAD, Kanadi, Islandu, Svetoj Stolici, Malteškom redu.
