Predsjednik Jakov Milatović nastavlja da širi optimizam u pogledu šansi Crne Gore da u dogledno vrijeme postane članica EU. Njegove posljednje izjave – na Minhenskoj bezbjednosnoj konferenciji – “najružičastije” su do sada: Crna Gora će biti u Briselu 2028. godine!
Za njim ne zaostaje ni premijer Milojko Spajić, koji svojim “tehnokratskim” vokabularom, lišenim elementarnih političkih formulacija i zadiranja u teme koje izazivaju kontroverze i konfrontacije. On pokušava da propagira jednodimenzionalnu finansijsku i ekonomsku platformu crnogorske evropske agende. Za Spajića, zapravo, nema problema u političkoj, društvenoj i kulturnoj sferi – odnosno – ne želi da se o njima izjašnjava.
Istovremeno, tvrdi da je njegova vlada – za samo tri mjeseca – postigla zavidne rezultate, čak i u sektoru bezbjednosti, kao i u smirivanju tenzija i političkom (nacionalnom) “pomirenju”. Malo je reći da takve tvrdnje ne odgovaraju istini. Ali to Spajića mnogo ne brine…
Razloge za Spajićevo (javno) opuštanje lako je pronaći u redovima stranaka u njegovom kabinetu, ali još više, među političkim liderima skupštinske većine koja je izabrala njegovu vladu. I tamo su svi osim jednog – a to su prosrpske i proruske političke strukture – javno entuzijastični i vrlo spremni da retorički podrže “put Crne Gore u EU”.
Zvuči dobro i ne košta mnogo. To jest: ništa ne košta.
Diplomatske strukture zemalja članica EU se polako, korak po korak, pridružuju zvaničnom optimizmu. U opštem (opravdanom) reagovanju na činjenicu da je predsjednik Skupštine, po tituli i četnički vojvoda Andrija Mandić, povodom susreta sa ambasadorkom EU u Crnoj Gori – Rumunkom Oanom Kristinom Popom – podigao srpsku zastavu (koji će, po svemu sudeći, svoj epilog dobiti na sudu), zaboravljen je najvažniji detalj o tom sastanku: zašto je do njega uopšte došlo?
Sumnje oko toga (ako ih je bilo) zašto EU diplomatija tako brzo pristaje da Mandića percipira kao dragocjenog sagovornika za razgovore i rad na evropskoj agendi, brzo se raspršuju: Mandić je nedavno posjetio Evropski parlament. Razgovori s njim bili su suzdržani i naglašeno protokolarni – ali razgovora je bilo. To je svakako bio Mandićev politički uspjeh. Drugo je pitanje da li to ima veze sa konkretnom proevropskom politikom u Crnoj Gori. Da li je zato Crna Gora bliža Evropi?
Umjesto odgovora na ova retorička pitanja – koja ne mogu sakriti bezidejnost i uzaludnost politike koju u posljednje četiri godine promoviše Oliver Varhelyi, evropski komesar za proširenje i dobrosusjedske odnose – hajde da ukratko pogledamo kako situacija sa evropskom agendom Crne Gore izgleda u stvarnosti – kako na internoj/regionalnoj razini tako i na evropskoj/međunarodnoj razini.
Prvo, nema sumnje da je vladajuća koalicija (sa postojećom namjerom da za nekoliko mjeseci izvršnoj vlasti uđu proruske stranke bivšeg Demokratskog fronta) naglašeno evropski orijentisana – na nivou retorike i javnih poruka.
Sastav i reference vlade i politika koja se sprovodi na unutrašnjem planu – od bezbjednosne politike do kulture i medija – karakteriše nazadovanje i povratak modelima i praksi koji su suprotni evropskim standardima. Politička suđenja i optužnice protiv novinara za “zločin mišljenja” postala su svakodnevica, dok su, s druge strane, nacionalšovinistički pamfleti i ksenofobične poruke iz medija, koji su pod kontrolom srpsko-ruskih službi i crkve, ostali bez reakcije tužilaštva.
Drugo, u organizacionom i logističkom smislu, Vlada je konstituisala (reformisala) Ministarstvo za evropske integracije i izabrala novog glavnog pregovarača. Sa obje adrese čuju se poruke kojima se na formalnom i logičkom planu nema šta zameriti, ali nerad i nesklad između javnih poruka i konkretnog napretka nije nova pojava u Crnoj Gori – za šta ima (brojnih) čak i primjera prije avgusta 2020. godine.
Novoj skupštinskoj većini ne može se poreći da je – konačno – izabran “vrhovni državni tužioc”. Druge strane, ogorčena politička borba unutar vladajuće koalicije oko Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB) i cjelokupnog sigurnosnog sektora, kao i selektivnost i samovolja tužilačke organizacije, uključujući i Specijalno državno tužilaštvo, pokazuju da je jedna stvar izbor novih nosilaca ovih važnih državnih funkcija, a sasvim druga da se njihov nepristrasan i zakonit rad organizuje u skladu sa evropskim kriterijumima i standardima.
Treća je situacija koju evropski partneri, nažalost, ne shvataju dovoljno ozbiljno i ne tretiraju sa dužnom pažnjom: odnos prema Srbiji, odnosno uticaj Srbije i njene crkve, službi bezbjednosti i medija u Crnoj Gori. Za potrebe ove kratke analize treba ponoviti očigledno: Srbija nema interesa da Crna Gora istupi ka EU. Brojni eksponenti srpske politike u Crnoj Gori to svakako imaju na umu. Zvanična Podgorica je stoga vrlo inertna i suzdržana kada je u pitanju politički i bezbjednosni odgovor na zloćudne uticaje iz Srbije, koji se, naravno, ne mogu promatrati odvojeno od razaranja i sabotaže koji dolaze iz samog Kremlja.
Zato je crnogorska evropska agenda, u svojoj suštini, ograničena i omeđena mnogim – manje-više vidljivim – „crvenim linijama“, koje se tiču unutrašnje političke scene, i službi bezbjednosti, diplomatije i medija…
Evropska retorika je dozvoljena. Evropska praksa upitna je i problematična.
Konačno, četvrto, situacija u samoj EU je, blago rečeno, daleko od idealne. Entuzijazma i obećanja prema Crnoj Gori (kao i prema većini zemalja Zapadnog Balkana) ne manjka – ali zamor i kontradiktorne tendencije u samoj EU su evidentne. Kada se tome dodaju predstojeći izbori za Evropski parlament – stvari postaju još neizvjesnije. Ko će i kako formirati novu Evropsku komisiju? Ko će biti novi Varhelyi, odnosno kako bi bilo bolje, ko će biti novi komesar koji neće ličiti na gospodina Varhelija, ako je proširenje EU pravi cilj, a ne neka nova antievropska varijanta/platforma kao takozvani “Otvoreni Balkan”?
Kada se tome doda istorijska tragedija zločinačke ruske agresije na Ukrajinu, s jedne strane i opasan scenario koji bi značio pobjedu Donalda Trampa na predsjedničkim izborima u SAD, Evropska unija ima na dnevnom redu – i bez pominjanja drugih izazova i problema – dugačku listu opterećujućih prioriteta, među kojima će pitanje organizovanja nacionalnih referenduma za prijem Crne Gore u EU veoma teško dospjeti u prednji plan važnih evropskih poslova.
Ovo nas dovodi do konačnog zaključka: partija pod nazivom “Europa sad!” koja je na vlasti u Crnoj Gori u koaliciji je sa prosrpskim/proruskim strankama, čiji je interes za EU, za Zapad i za zapadne vrednosti, a posebno za NATO, u najboljem slučaju na nivou lažne i prazne retorike. Istovremeno, u opoziciji su istinske proevropske stranke i pokreti, civilni sektor i pojedinci koji istinski vjeruju u potrebu i mogućnost da Crna Gora bude dio porodice evropskih naroda i država.
“Proevropska” partija “Evropa sad!” ne vidi partnera za evropsku agendu u proevropskoj opoziciji. Logično zar ne – i u Podgorici i u Briselu!
