Nakon “višesatnih razgovora” koje je polovinom marta srpski predśednik Aleksandar Vučić imao sa predśednikom bosansko-hercegovačkog entiteta Republike Srpska, Miloradom Dodikom, u prisustvu srpskog patrijarha Porfirija, za pravoslavni vaskrs, koji ove godine pada pred proslavu praznika svetog Đorđa, najavljen je veliki Vaskršnji sabor Srbije i Republike Srpske.
U svom maniru, srpski predśednik je najavio donešenje “važnih odluka o opstanku srpskog naroda na svojim ognjištima, njegovom ekonomskom napretku, očuvanju srpskog jezika i ćiriličkog pisma i zajedničke kulturne baštine”.
Aleksandar Vučić nikad ne propušta priliku da kreira dramu oko malih i velikih pitanja. Ono što spoljni posmatrač često zanemaruje je to da se u njegove regionalne i međunarodne aktivnosti uvijek mora uračunati i unutrašnja politička dinamika u Srbiji. U Srbiji je u toku predizborna kampanja za izbore u glavnom gradu Beogradu, nakon što su prošlogodišnji izbori doveli političke subjekte u pat poziciju u kojoj nije bilo moguće formirati vlast na lokalnom nivou u glavnom gradu. Beograd je važan resurs, jer u njemu živi 20 procenata srpske populacije. Pored toga, promjena vlasti u Beogradu bi mogla da pokrene domino efekat u cijeloj Srbiji, baš kako se to desilo devedesetih, kada je promjena u Beogradu prethodila smjeni režima Slobodana Miloševića i na državnom nivou.
Autoritarni režimi širom svijeta imaju prilično sinhronizovan plejbuk kada su u pitanju aktivnosti koje su autoritarni lideri spremni da preduzmu da bi se održali na vlasti: pritisci na medije i civilno društvo, zastrašivanja, nacionalna i etnička homogenizacija, ugrožavanje prava manjinskih zajednica, i u ekstremnim slučajevima izazivanje oružanog sukoba. Miloševićev i Putinov režim su u ovom smislu preteče i modeli za Vučićev sistem. Pritom nikada ne treba smetnuti s uma činjenicu da je sadašnji srpski predśednik bio ministar propagande za vrijeme Miloševićevog režima.
U tom svjetlu i treba posmatrati najavu ovog događaja, čije pripreme traju posljednjih par godina, kroz kampanje vezane za promociju “Srpskog sveta”, poput nezaživjelog Dana srpske zastave, koji se održava u septembru svake godine.
Originalni svesrpski sabor
Stih pjesme Sloboda, popularnog zabrebačkog benda Azra iz osamdesetih godina prošlog vijeka, kaže “tko ne pamti iznova proživljava”. Dakle, ko ne pamti osamdesete, pomislio bi da u ovim Vučićevim i Dodikovim potezima ima nečeg novog, a u pitanju je samo odjek odjeka velikog “dešavanja naroda” sa kraja osamdesetih. Riječ je o kampani “nacionalnog buđenja Srba”, koji će nakon kulminacije dovesti do ratova i raspada Jugoslavije.
Kulminacija je upravo bio događaj, koji vjerovatno služi kao model Vučiću za ovogodišnji Vaskršni sabor – veliki Gazimestanski sabor iz 1989. godine na kom je Milošević stavio tačku na postojanje SFRJ.
Nakon smrti Josipa Broza Tita, Jugoslavija je zapala u političku i finansijsku krizu. Zaduživanja za skupu socijalnu državu i samoupravni socijalistički sistem su došla na naplatu, a Titoizam kao kohezivni faktor nije nadživio jugoslovensog diktatora. Krilatica “i poslije Tita Tito” ostala je da visi u vazduhu.
Prve varnice su izbile na Kosovu, a Srbija je na njih odgovorila žestoko. Nakon odlaska na Kosovo, Miloševića se doživjelo kao na mesiju srpskog nacionalnog pokreta, što ga je ponukalo da napravi puč unutar srpske komunističke partije, prilikom kojeg je smijenjen dotadašnji lider Ivan Stambolić, kojega će Miloševićeva tajna policija kasnije i ubiti pred izbore 2000. godine.
Uz pomoć Srpske akademije nauka i umjetnosti i Srpske pravoslavne crkve, pokrenuta je kampanja “srpskog preporoda”, i pokrenuta je serija događaja i demontracija, koje su dovele do pučeva unutar komunističkih partija Vojvodine, Kosova i Crne Gore. Sve je kulminiralo okupljanjem stotina hiljada ljudi na Gazimestanu, mjestu održavanja Kosovske bitke, na obilježavanju njene šestogodišnjice. Kosovski mit zauzima važno mjesto u srpskoj nacionalnoj mitologiji i mobilizacijski potencijal ovog događaja učinio je to da Srbija prilično samouvjereno ka drugim republikama SFRJ krene sa zahtjevom za redefinisanje odnosa unutar zemlje, u kojem bi po tadašnjem zamislu Miloševića, Srbija trebala da zauzme “mjesto koje joj pripada”, odnosno centralnu i dominantnu ulogu u Jugoslaviji. Kako to nije odgovaralo drugima, i kako je na to Milošević bio spreman, krenulo se u ostvarivanje plana B, koji je možda bio i plan A, a to je bio projekat male Jugoslavije ili velike Srbije, u kojoj će živjeti svi Srbi. Ovaj projekat je doveo do krvavih ratova na prostoru bivše Jugoslavije, dezintegracije zemlje i potpune izolacije Srbije i Crne Gore.
Sveruski sabor kao model
Da li je riječ o sinhronicitetu, duhu vremena ili koordinaciji, ne može se sa sigurnošću tvrditi, ali modeli Ruskog sveta i Velike Srbije istovremeno postoje i koegzistiraju uz mnoga paralelna i analogna preklapanja u dizajnu i unutrašnjoj dinamici.
Ono što se sada dešava u Ukrajini, po svemu liči na zakašnjelu lančanu reakciju, u odnosu na ono što se dešavalo u Jugoslaviji.
I u Sovjetskom savezu su prvi problemi krenuli na periferiji. Prvi protesti su izbili u Kazahstanu kao rezultat etničkih tenzija. Tragedija u Tbilisiju u Aprilu 1989. kao i etničke tenzije oko Nagoro Karabaha, tražile su odgovor centralne vlasti u Moskvi.
Poput događanja naroda i 600-godišnjice Kosovske bitke, u Rusiji je 1988 pokrenut masovni događaj hiljadugodišnjice krštenja Rusi. Ipak, zbog bojkota Konstantinopolja, ali i skromne podrške države, ova kampanja nije imala prevelik efekat na nacionalnu i etničku homogenizaciju onoga što ruski nacionalizam smatra jedinstvenim etničkim ruskim prostorom (Bjelorusija, Rusija i Ukrajina).
Ipak, 1993. Ruska pravoslavna crkva, po ideji sadašnjeg patrijarha Kirila, a tadašnjeg mitropolita smolenjsko-kalinjigradskog RPC, formira svjetski sveruski godišnji sabor, kao odgovor na “težak period nacionalne istorije, kada je ruskom narodu bilo prijeko potrebno ujedinjenje”. Ovo u sekciji “O nama” stoji na sajtu Sabora, a stoji i sljedeće “Rusi su vjekovima živjeli na teritoriji jedne zemlje i bili su ujedinjeni zajedničkom državnošću i zajedničkim duhovnim vrijednostima. Od 1991. godine Rusi su postali podijeljeni narod…”. Zvuči poznato. Na posljednjem sveruskom saboru krajem marta, ruski patrijarh Kiril je konstatovao da se u Ukrajini vodi “sveti rat”.
Svesrpski sabor
Iako je Vučić nakon pomenutog sastanka sa Dodikom “u prisustvu patrijarha Porfirija”, najavio sabor Srbije i Republike Srpske, Milorad Dodik je u nedavnoj razradi rekao da će sabor biti proširen na region: “Sabor bi okupio političku elitu Srpske i Srbije, političke predstavnike Crne Gore, KiM, dijaspore. Tu bi bile uključene akademije nauka Srpske i Srbije, pa i akademije nauka Crne Gore koje žele da učestvuju, predstavnici SPC”.
Za ruski propagandni RT se javio i srpski propagandista, reditelj i nekadašnji paravojni dobrovoljac Dragoslav Bokan, koji je potvrdio širu svesrpsku agendu okupljanja, nazvavši ovaj događaj dijelom šireg odbrambenog “ako se krene u poseban napad na Republiku Srpsku, a nakon toga oslabe Srbiju i ponovo vrate Crnu Goru, odnosno da je resetuju na montenegrinstvo – mi smo onda gotovi, jer onda će da nas razjedine, što već pokušavaju“.
Iz Crne Gore se javio Milan Knežević, lider srpskog pro-ruskog DNP-a, koji je jedan od činilaca parlamentarne većine, koji uskoro treba da uđe u vladu. On je na mreži “X” poručio: “Jedini odgovor na pokušaje genocidizacije srpskog naroda, otimanje Kosmeta, čipovanja naše istorije, gubljenje identiteta, jeste Đurđevdanski sabor.
Malo nas ima da ne budemo tamo, a biće nas mnogo kad se tamo sretnemo”.
Srpska parlamentarna opozicije neće učestvovati u ovom okupljanju. Poslanik opozicije i jedan od njenih lidera Pavle Grbović je kritički reagovao: “Ono što je činjenica jeste da svaki put kada da se vlast SNS nađe u teškim okolnostima – a one su u ovom trenutku višestruko tešk,e imajući u vidu da je reč o režimu koji je uhvaćen u krađi izbora (…) i kojem preti potpuno zaustavljanje evropskih integracija i evropskih fondova, oni pribegavaju kvazipatriotskoj džoker karti i pravljenju atmosfere koja je na ivici konflikta i incidenta, gde se opet sprovodi merenje tih patriotskih krvnih zrnaca, gde se opet pravi ta podela unutrašnja na patriote i izdajnike i gde se pravi to čuveno jedinstvo po ugledu na Putinov model vladavine”.
Reagovali su i iz civilnog društva. Sonja Biserko, iz srpskog helsinškog odbora je za Glas Amerike poručila: “On ovo organizuje na ideji o ujedinjenju; ‘srpski svet’se manifestuje kroz njegove česte sastanke sa Dodikom i Porfirijem”, kaže Biserko i ocenjuje da se to bazira na očekivanjima da će se promeniti međunarodne okolnosti – “pobeda Putina, očekuje se pobeda Trampa… Znači oni sve vreme prate i događanja u širem međunarodnom kontekstu očekujući da će voda da dođe na njihovu stranu. I odatle to kolebanje Vučića, balansiranje sve vreme je zapravo bazirano na tim procenama, percepcijama ili očekivanjima”.
Sve u svemu, sabor i njegovi dometi bi po svemu sudeći, trebali da ostanu ograničenog u dometu i namjeri da se mobilizuje kritična masa za bilo kakav regionalni konflikt. Vučićev režim za to nije sposoban. Ono što može biti uspješno je unutrašnja stranačka homogenizacija Vučićevog SNS-a i vladajuće koalicije, mada i to ostaje upitno.
Članci objavljeni u rubrici „Mišljenja“ odražavaju lično mišljenje autora i ne moraju se podudarati sa stavom Centra.
Ljubomir Filipović. Montenegrin political scientist
