Asnjëherë më parë asnjë politikan në Bosnje dhe Hercegovinë nuk e ka menduar të kritikojë Përfaqësuesin e Lartë (HR) në BiH (Bosnje-Hercegovinë). Ai është zyrtari më i lartë që mund të pezullojë ligjet kombëtare, të nxjerrë vendime me fuqinë e ligjeve të vlefshme dhe të shkarkojë çdo politikan në shtet, madje edhe anëtarë të Presidiumit të BiH dhe presidentët e të dy njësive. Por një politikan i tillë është shfaqur më në fund. Ky është Milorad Dodik. Ai filloi ngritjen e tij në zyrat më të larta në Bosnje dhe Hercegovinë dhe RS pikërisht falë një prej përfaqësuesve të lartë – Carlos Westendorp, i cili në vitin 1998 e rekomandoi atë për postin e kreut të qeverisë së RS. Pasi u bë anëtar i Presidiumit të BiH dhe President i RS, ai nisi një luftë të vërtetë informacioni kundër Karl Schmidt dhe Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë në Sarajevë (OHR), e cila u krijua në bazë të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit të vitit 1995. Është përfaqësues i rangut të lartë dhe OHR që e pengojnë Dodikun të arrijë qëllimet e tij – të “shtyjë” RS nga shteti i vetëm i BiH dhe të bëhet “ndalimi” (zotëruesi) i territorit që askush nuk e njeh si shtet.
Për këtë luftë dhe rrjedhën e saj tashmë është shkruar shumë, edhe nga Qendra jonë. Tani dëshirojmë të përqendrohemi në sqarimin e dy çështjeve.
E para prej tyre është pse rrezikoi Dodik të fillonte një “luftë” kundër BNJ (BURIMEVE NJERËZORE)? Ne shohim se ekzistojnë disa arsye:
Komuniteti ndërkombëtar e ka qetësuar Dodikun. Në vitet e para të pasluftës, Bosnja dhe Hercegovina mbeti nën administrimin ndërkombëtar. Por për një kohë të gjatë, thirrjet militante dhe sloganet separatiste të shprehura nga Dodik, udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, u injoruan. Pavarësisht se u bind, u paralajmërua dhe madje u sanksionua (nga SHBA), ai vetëm sa e intensifikoi presionin e tij mbi sistemin kushtetues të BiH. Qëndrimi pasiv i bashkësisë ndërkombëtare, keqkuptimi i tij afatgjatë se kush është Dodik dhe sa larg mund të shkojë, vetëm sa e forcoi më tej pozicionin e tij.
Dhe tashmë më 25 shtator, në një takim të liderëve të partive të koalicionit qeverisës, ai konfirmoi se nuk ka kuptim ta bindë atë. Dodik u ofroi kolegëve të tij një projekt-marrëveshje për “sovranitetin e plotë të BiH”! Si hapa të parë ai propozon largimin e të huajve nga Gjykata Kushtetuese dhe ndalimin e funksionimit të OHR (Zyra e Përfaqësuesit të Lartë). Të dyja kërkesat e Dodik bien plotësisht në kundërshtim me dispozitat e Marrëveshjes së Dejtonit dhe përbëjnë një sulm ndaj sistemit kushtetues të shtetit.
Emërimi i diskutueshëm i Schmidt në postin e Përfaqësuesit të Lartë. Largimi nga mekanizmi tradicional i emërimeve (nuk është përcaktuar qartë në Marrëveshjet e Dejtonit), pa miratimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, i dha Dodik një arsye për të deklaruar se HR i mungon legjitimiteti, dhe për këtë arsye OHR nuk është legjitime. Ky qëndrim mbështetet vazhdimisht nga Rusia, e cila ka lobuar për këtë ide në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe në mbledhjet e Këshillit për Zbatimin e Marrëveshjes së Paqes (Dayton). Meqë ra fjala, vetëm përfaqësuesi i parë i lartë në BiH u miratua nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Asnjë person tjetër i Burimeve Njerëzore nuk i është nënshtruar procedurës. Në shtator 2023, komuniteti ndërkombëtar në përgjigje të intensifikimit të lëvizjeve separatiste të Presidentit të RS, u përgjigj vetëm me deklaratat e ambasadave individuale perëndimore në Sarajevë dhe Këshillit të lartpërmendur për Zbatimin, si dhe disa paralajmërime të tjera për Dodik.
Papërgjegjësia e politikanëve të BeH-së, të cilët luajnë lojëra politike jo plotësisht të pastra dhe të ndershme, ekskluzivisht për interesa personale dhe ngushtë partiake. Në të njëjtën kohë, ata harrojnë sfidat ekzistuese për një BiH të bashkuar. Një shembull është mbështetja e ndërsjellë e Dodik dhe kreut të partisë më me ndikim të kroatëve të Bosnjës, Dragan Çoviq. Në këmbim të mbështetjes së heshtur për lojërat separatiste serbe të Bosnjës, kroatët e Bosnjës fituan një pozicion më të mirë në ligjin e ri zgjedhor. Prandaj, Dodik bëhet edhe më i guximshëm, këmbëngulës dhe më i guximshëm në deklaratat dhe lëvizjet e tij.
Mbështetje nga shtetet e huaja. Vetëm disa vende e mbështesin Dodikun në “luftën” e tij kundër HR, kryesisht në formën e deklaratave politike dhe premtimeve të ndryshme.
Rusia renditet e para mes aleatëve. Politika e Dodikut korrespondon me detyrat e tij strategjike në rajon dhe në fakt edhe ai e zbaton atë. Bëhet fjalë për ruajtjen e ndikimit të Moskës në Bosnje dhe Hercegovinë, kthimin e këtij vendi në një element sistematik destabilizues në Ballkanin Perëndimor dhe zbatimin e idesë së shkëputjes së RS. Hungaria po përpiqet gjithashtu të bëhet një aktor me ndikim politik dhe ekonomik në vend, duke premtuar para dhe duke bllokuar sanksionet e BE-së kundër Dodik, gjë që minon veprimin e përbashkët të BE-së për normalizimin e situatës në Bosnje dhe Hercegovinë dhe haptazi luan në anën e Rusisë. Serbia, në përputhje me konceptin e Serbisë së Madhe, nga e cila Beogradi nuk u distancua, “Serbia është vendi ku jetojnë serbët”. Serbia e mbështet ekonomikisht RS-në, ndonjëherë organizon takime të përbashkëta qeverish dhe ngjarje të ndryshme ceremoniale. Por kohët e fundit, lidershipi serb është përmbajtur nga komentimi i lëvizjeve separatiste të Dodik, duke përsëritur vazhdimisht deklaratat për paprekshmërinë e kufijve të BiH dhe mbështetjen për integritetin e saj.
Arsyet e përmendura u bënë bazë që Dodik të fitonte një siguri të madhe në vetvete. Ai beson se asnjë nga deklaratat e tij, dhe tash e tutje veprimet e tij, nuk do të shkaktojnë pasoja. Dhe këtë e konfirmojnë lajmet më të fundit nga “frontet” kundër Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë: mospërfillje e bashkëpunimit me “qytetarin K. Schmidt”; kërcënime për dëbim nëse ai viziton RS; ndalim për botimin dhe ekzekutimin e vendimeve të tij; dhe së fundi – një ” marrëveshjepër sovranitetin e plotë të BeH”, e cila nuk do të ketë më ZDNJ në të…
Pyetja e dytë është se cilët janë skenarët e mundshëm në të ardhmen për zhvillimet e mëtejshme në Bosnje dhe Hercegovinë? Sipas mendimit tonë, janë tre.
E para është se Dodik do të vazhdojë me përpjekjen e tij, të shpallë pavarësinë e Republika Serbe dhe të shkëputet nga Bosnja dhe Hercegovina. Nuk dihet se ku do të shkojë (sipas logjikës së deklaratave të tij, po bashkohet me Serbinë apo po shpall shtetësinë e saj) dhe kush do ta mbështesë një hap të tillë. Mund të mbështetet vetëm te Rusia. Por është e dyshimtë që regjimi i Putinit tani do të jetë në gjendje të ofrojë mbështetje efektive për “RS-në e re” dhe nuk ka para të mjaftueshme për ta mbajtur atë në këmbë. Presidenti serb Vuçiq nuk tregon mbështetje për një veprim të tillë. Ai nuk ka nevojë për të, pasi ende nuk ka hequr dorë nga ideja për ta futur Serbinë në BE, dhe humbja e ndihmës së nevojshme financiare nga Bashkimi Evropian do të ishte shumë e rrezikshme për qeverinë e tij. Kroacia, si anëtare e BE-së dhe NATO-s, në asnjë mënyrë nuk do ta mbështesë aventurën e Dodikut, edhe nën sloganet e “mbrojtjes” së popullsisë kroate në Bosnje dhe Hercegovinë.
Në të njëjtën kohë, të gjithë e kuptojnë se një divorc paqësor është i pamundur, siç kanë deklaruar vazhdimisht liderët boshnjakë. Pastaj ose është një luftë e re civile, ose NATO dhe EUFOR fillojnë një operacion të ri në BiH.
Skenarët e dytë janë kur Christian Schmidt zbaton mandatin e Bonit dhe anulon të gjitha ligjet dhe vendimet e autoriteteve të RS dhe anulon të gjitha lëvizjet e bëra nga zyrtarët e RS kundër tij dhe Marrëveshjes së Dejtonit, heq të gjithë liderët separatistë dhe emëron një qeveri të re të përkohshme që do të mbetet në detyrë deri në mbajtjen e zgjedhjeve. Kjo tashmë ka ndodhur në historinë e RS-së. Deri në vitin 2004, Përfaqësuesi i Lartë shkarkoi më shumë se 100 zyrtarë të lartë në këtë entitet, duke përfshirë një anëtar të Presidiumit të BiH që përfaqësonte serbët.
Deklaratat e fundit të Schmidt sugjerojnë se skenari është shumë i mundshëm. Ai tha se do të përdorë kompetencat ligjore, pasi është koha për të kaluar nga fjala në veprim… Ai shtoi se Dodik do të përballet me disa momente të pakëndshme.
Sipas skenarit të tretë, gjërat do të mbeten të pandryshuara. Dodik do të kërcënojë partitë e tjera me “pavarësinë e RS” dhe Schmidt gradualisht do të përpiqet të kufizojë veprimet e Presidentit të RS nëpërmjet legjislacionit dhe thirrjeve.
Ndërkohë, lufta e Dodik kundër Schmidt duket se nuk do të ndalet së shpejti.
