Mali i Zi: Në pritje të stuhisë — Miodrag Vllahoviq

Viti i ri në Mal të Zi ka nisur me një “surprizë të parashikueshme”.

Përkatësisht, pasi presidenti Jakov Milatoviq kishte kthyer tre ligje të miratuara së fundmi në Parlamentin e Malit të Zi – për t’u diskutuar dhe votuar përsëri, sipas autoritetit të tij kushtetues – partia e tij (PES, Lëvizja “Evropa Tani!”) ka lëshuar një deklaratë mjaft të ashpër dhe komunikata e drejtpërdrejtë publike, e cila nuk lë asnjë dyshim se përballja ndërmjet Milatoviq dhe Milojko Spajiq, kryetar dhe kryeministër i PES, hyn në fazën e re.

Është sekret publik, tash e disa muaj (praktikisht – edhe para formimit të kabinetit të ri) që Milatoviq vazhdimisht ka insistuar që të ketë ndikim efektiv në pushtetin ekzekutiv.

Së pari, ishte një qëndrim shumë i prerë që përfaqësuesit e ish-partive të Frontit Demokratik (tani: ZBCG – Për të Ardhmen e Malit të Zi) duhet të përfshihen në qeverinë e re, duke injoruar (dhe publikisht) edhe deklarata dhe sugjerime të diplomatëve të lartë të SHBA-së dhe BE-së. Milatoviç përfundimisht ia doli me planin e tij: Z. Andrija Mandiq, një nacionalist serb, me lidhje të dukshme me presidentin serb Vuçiq dhe (të supozuara) me shërbimet e Kremlinit, u votua si Kryetar i ri i Parlamentit. “Rindërtimi”, që do të thotë riorganizimi i Qeverisë, për të përfshirë edhe ministrat e ZBCG-së, tashmë është një temë e shtyrë nga Mandiqi dhe aleatët e tij politikë.

Ekziston një koalicion i pashpallur mes të dyve, i cili i detyrohet njëri-tjetrit zyrat që ata zënë. Milatoviq, pozicionet e të cilit në Perëndim u dëmtuan rëndë pas refuzimit/injorancës së tij për të përmbushur pritshmëritë, nuk ka zgjidhje tjetër veçse të anojë drejt Mandiqit. Edhe pa këtë – ngjashmëritë politike dhe ideologjike janë shumë të shumta dhe shumë afër për t’u mbikëqyrur apo injoruar.

Milatoviq, sipas të gjitha raporteve dhe dëshmive, vështirë se mund t’i rezistojë dëshirës për të kritikuar Spajiqin praktikisht në të gjitha situatat dhe para çdo auditori. Deklaratat e tij publike dhe komunikimet e tjera hartohen gjithnjë e më shumë në atë mënyrë që konfliktin me kryeministrin e bën një çështje publike, situatë e njohur për të gjithë.

Në krye të kësaj, Presidenti i ri shpreh çdo ditë dhe praktikisht në të gjitha segmentet e kompetencave që janë ekskluzivisht qeveritare, një dëshirë shumë të dukshme për të thënë fjalën dhe për të qenë pjesë e procesit të vendimmarrjes për çështje që nuk korrespondojnë me çdo autoritet dhe detyrë të tij, sipas Kushtetutës. Përpjekja më serioze – në atë kontekst – e cila nuk ka përfunduar ende, ishte krijimi i një “këshilli presidencial për punët e jashtme”, i cili do të përfshinte (“ex officio”!/ “jashte zyres”!) edhe ministrin e punëve të jashtme, si dhe kreun e komisionit parlamentar për politikë të jashtme dhe diasporë (?!).

E njëjta gjë vlen edhe për axhendën ekonomike, ku Milatoviq, duke injoruar kritikat publike, të cilat janë bërë të shpeshta, ndërhyn në çështje dhe probleme pa autoritetin e mia ligjore.

Kryeministri Spajiq ka shmangur çdo konfrontim publik deri në komunikimin e lartpërmendur.

Ai thuhet se ka mbizotërim brenda radhëve të partisë PES. Por – nuk duhet harruar – se shumica nuk është një fenomen i qëndrueshëm, siç u tregua në situatat e mëparshme të përballjes së tij me Milatoviqin.

Në çdo rast – tani duket se dorezat janë padyshim të fikur. Spahiqi nuk mund t’ia lejojë vetes të injorojë aktivitetet e Milatoviqit dhe lëviz në heshtje, sepse kjo e dobëson pozicionin e tij jo vetëm në Mal të Zi, por edhe përballë partnerëve perëndimorë. Vizita e tij e fundit në Bruksel konfirmoi se: atje u dëgjuan mesazhe shumë premtuese, të formuluara në një mënyrë për të rritur mbështetjen për të në vetë Malin e Zi, por edhe për të theksuar se Spajić dhe kabineti i tij kanë mbështetje të plotë nga BE.

Prandaj, Spajiqi nuk mund dhe nuk duhet të lejojë të tolerojë ambiciet antikushtetuese të Milatoviqit. Arsyet shtesë për një qëndrim të tillë u përmendën tashmë: folësi Mandiq dhe qarqet politike, agjencitë, Kisha e Serbisë dhe mediat pro-serbe/proruse, si në Mal të Zi ashtu edhe në Serbi. Një listë e gjatë.

Spajić do të ketë shumë pengesa – ndoshta më e rëndësishmja ndër to është mungesa e tij e përvojës dhe njohurive politike. Pa mbështetje të qartë, të fuqishme dhe efikase perëndimore (kryesisht Uashingtoni dhe, në një masë më të vogël, Brukseli) shanset e Spajić janë goxha të lëkundshme.

Është gjithashtu e qartë se pala e kundërt nuk do të humbasë kohë për t’u rigrupuar dhe për t’u riorganizuar në mënyrë efikase, duke i fokusuar përpjekjet e tyre në “serbizimin” e mëtejshëm të Malit të Zi – përmes ndryshimeve të parashikuara në Kushtetutë dhe në një përpjekje të madhe mediatike për të stigmatizuar dhe të shkatërojnë çdo përpjekje serioze për të krijuar opozitë të fortë.

Kjo është edhe arsyeja pse Mandiq dhe aleatët e tij politikë insistojnë në ndryshime kushtetuese, duke përhapur fjalën se rezultatet e Censusit me siguri do të tregojnë rritjen e përqindjes së njerëzve që deklarohen serbë dhe flasin serbisht. Pozicioni i tyre përfshin gjithashtu mbështetjen për Vuçiqin në Serbi dhe përpjekjet e vazhdueshme për të legjitimuar agresionin rus ndaj Ukrainës, qoftë edhe në mënyrë shumë indirekte, duke relativizuar vetë narrativën, që flet për “konfliktin në Ukrainë”.

Ngjashmëritë me “Ukraina e Vogël” – që do të thotë Mali i Zi – një shprehje e promovuar nga Kisha e Serbisë, janë të habitshme dhe përfaqësojnë kërcënimin afatgjatë për stabilitetin dhe integritetin territorial malazez.

E fundit, por jo më pak e rëndësishmja, është një situatë në të cilën Spajiq ka nevojë për një situatë të qetë dhe sa më të rregullt që të jetë e mundur në mënyrë që të (përpiqet) të realizojë disa nga premtimet e tij shumë ambicioze ekonomike dhe financiare. Pala tjetër – Mandiq dhe Milatoviq – do të preferojnë kriza të vazhdueshme dhe skenarë të turbullt politik dhe ekonomik. Spajić do të preferonte të margjinalizonte – në masën e mundshme – të gjitha çështjet e rënda politike; Milatoviq dhe Mandiq, duke qenë të lidhur dhe të varur nga Vuçiqi, do të luajnë kartën e pasigurisë dhe krizës së përhershme.

Kjo është arsyeja pse projeksionet rozë të Spajić-it për një axhendë të përshpejtuar evropiane duken tepër optimiste – veçanërisht në një situatë të shtypur me një sërë procesesh shkatërruese dhe të rrezikshme – si në aspektin politik ashtu edhe në atë ekonomik.

Stuhia e ardhshme në Mal të Zi duket se është skenari më i mundshëm.

Edhe më keq: pa një mbështetje dhe përfshirje urgjente dhe masive të Perëndimit, stuhia shfaqet si një shkrim i pashmangshëm i skenarit.

Është e trishtueshme të raportohet se e para – megjithëse jo e pamundur – ka më pak të ngjarë të ndodhë; dhe se e dyta, megjithëse mund të ishte shmangur – dhe akoma mund të shmanget – duket si rrezik i afërt dhe i qartë për Malin e Zi.