Përfaqësuesi i Lartë Christian Schmidt i dorëzoi Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së raportin e tij të rregullt mbi zhvillimet në lidhje me zbatimin e Marrëveshjes Kornizë të Përgjithshme për Paqen në Bosnje dhe Hercegovinë në periudhën midis 16 prillit dhe 15 tetorit 2023. Si autoriteti i fundit për veprim , Përfaqësuesi i Lartë paralajmëroi kundër sulmeve të pashembullta mbi Marrëveshjen e Paqes dhe rendin kushtetues të BiH, duke përfshirë Përfaqësuesin e Lartë dhe Gjykatën Kushtetuese të Bosnjë dhe Hercegovinës si mbrojtës të tyre. Për këtë sulm, ai akuzoi autoritetet e Republikës Serbe, të udhëhequra nga presidenti i RS Milorad Dodik. Përfaqësuesi i Lartë kundërshtoi me forcë keqinterpretimet e Marrëveshjes së Dejtonit të shprehura në RS që u shërbejnë qëllimeve separatiste, duke përfshirë deklarata që mohojnë vazhdimësinë e Bosnjë dhe Hercegovinës dhe shtrembërojnë kushtetutën e saj. “Shteti i Bosnjë-Hercegovinës nuk është një bashkim shtetesh apo një konfederatë. Ekziston vetëm një shtet në territorin e Bosnjë-Hercegovinës dhe ai është vetë Bosnja dhe Hercegovina”, nënvizoi Përfaqësuesja e Lartë, duke vënë në dukje se komuniteti ndërkombëtar ka ende mjete në dispozicion për të kundërshtuar kërcënimet ndaj Marrëveshjes së Paqes. Këto mjete duhet të mirëmbahen dhe forcohen. Raporti përmend gjithashtu hapat e ndërmarrë për të përmirësuar funksionalitetin institucional të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe përparimin drejt integrimit në BE si arritje pozitive. Përfaqësuesi i Lartë informoi anëtarët e KS të OKB-së se sulmet e dhunshme kundër të kthyerve ishin shtuar gjatë periudhës së raportimit dhe se korrupsioni mbeti i përhapur. Ka ende shumë sfida lidhur me përshtatjen me standardet evropiane dhe ndërkombëtare, veçanërisht në fushat e demokracisë, sundimit të ligjit, ekonomisë dhe politikës sociale.
Željka Cvijanović, një anëtare e Presidiumit të BiH që përfaqëson serbët, tha se raporti i Christian Schmidt është plot me pika të rreme dhe manipuluese, duke përfshirë akuza kundër Republika Serbe. “Nuk ka asnjë rrezik që ai të jetë Përfaqësuesi i Lartë dhe të mos ketë arritur legjitimitetin ose ligjshmërinë e kërkuar,” tha Cvijanoviç, duke vënë në dukje se “Aneksi 10 i Marrëveshjes së Dejtonit përcakton qartë se kush mund të jetë Përfaqësuesi i Lartë dhe Schmidt nuk u miratua nga Këshillit të Sigurimit me një rezolutë përkatëse”.
Kryetari i Presidiumit të BH-së, Zheljko Komshiq, i cili personalisht mbërriti në Nju Jork, i bëri thirrje KS të OKB-së, duke thënë se arsyeja për këtë apel të tij ka të bëjë me periudhën e kaluar gjashtëmujore të paraqitur në raportin e Zyrës së BNJ (Burimeve Njerëzore), me theks të veçantë në faktet që formësojnë zhvillimet politike në Bosnje dhe Hercegovinë, si dhe aktivitetet e Zyrës së BNJ. Në fjalën e tij, Komshiq përshëndeti zgjatjen e mandatit të misionit EUFOR Althea.Në fjalën e tij, Komshiq përshëndeti zgjatjen e mandatit të misionit EUFOR Althea. Ai kujtoi se qëllimi legjitim i Marrëveshjes së Dejtonit ishte vendosja e paqes, por 28 vjet nga nënshkrimi i saj, Bosnja dhe Hercegovina ende nuk e ka përfunduar rrugën e tranzicionit të saj demokratik dhe mbetet e bllokuar në vorbullën e politikës etnike. Paqja e Dejtonit u bë instrument i kontesteve të ndryshme gjeopolitike ndërmjet aktorëve të ndryshëm në arenën gjeopolitike. Politika etnike dhe grupet etnike përdoren për të krijuar tension dhe për të destabilizuar situatën. Përkundër faktit se në Bosnj5 dhe Hercegovinë ka një debat politik nëse Përfaqësuesi i Lartë është legjitim, Komshiq mbështeti vetë ekzistencën e Zyrës së BNJ. Sa i përket raportit të tij specifik, ai nënvizoi këtu se Përfaqësuesi i Lartë aktual ishte i pari që u përball me protesta masive nga qytetarët e Bosnjës dhe Hercegovinës. Ka disa vendime të Zyrës së BNJ që janë të mira dhe synojnë mbrojtjen e rendit kushtetues në Bosnjë dhe Hercegovinë, por ato ishin të pamjaftueshme dhe të paqarta. Ekziston një mospërputhje e madhe midis qëndrimit ndaj sjelljes së aktorëve nga Republika Serbe, në të cilin ata flasin për një shkëputje gjoja paqësore, një shpërbërje paqësore dhe nëse reagimi i dobët i Përfaqësuesit të Lartë është shkaktuar nga kapaciteti i pamjaftueshëm apo mungesa e mbështetjes nga bashkësia ndërkombëtare. Vlerësohet përpjekjet e Përfaqësuesit të Lartë kur shfaqen bllokime që synojnë institucionet shtetërore, ku ai u përpoq t’i zgjidhte këto bllokime me ndërmjetësim. Megjithatë, veprimet e Përfaqësuesit të Lartë në detyrë nuk i shërbejnë gjithmonë qëllimeve të ndërmjetësimit, siç kërkohet nga Aneksi 10 i Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit. Në lidhje me Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës, ato përkufizohen si parandaluese, ndërsa me Republikën Serbe – si reaguese. Qëndrime të tilla të ndryshme e vënë Përfaqësuesen e Lartë në një pozitë shumë të vështirë.
Në fjalën e tij, Komshiq vuri në dukje se ishte i shqetësuar nga sjellja e kryeministrit Andrej Plenkoviq, nga lobimi i Kroacisë që Përfaqësuesi i Lartë të bëjë ndryshime të tilla në Kushtetutë dhe Ligjin për Zgjedhjet e Bosnjës dhe Hercegovinës, të cilat korrespondojnë me interesat politike të vendin fqinj dhe ndikojnë në sovranitetin e Bosnjës dhe Hercegovinës.
Komshiq theksoi gjithashtu se Përfaqësuesi i Lartë demonstroi njëanshmërinë e tij duke lejuar formimin e një qeverie të re në Bosnjë dhe Hercegovinë pavarësisht rezultatit të zgjedhjeve, duke pezulluar Kushtetutën për 24 orë. Ishte një sulm i paprecedentë ndaj shtetit të së drejtës në Bosnjë dhe Hercegovinë. Ai shprehu shqetësimin për përpjekjet e Përfaqësueses së Lartë për ta zgjidhur në mënyrë të çuditshme çështjen e pronës shtetërore. Idetë e Schmidt për pronën shtetërore ndryshojnë nga praktika dhe mjedisi në Bosnjë dhe Hercegovinë, sepse prona nuk është territor dhe territori nuk është pronë, sipas kreut të Presidiumit të Bosnjës dhe Hercegovinës.
Ndërkohë, në përfundim të fjalimit të tij, Komshiq ripohoi mbështetjen për vetë ekzistencën e Zyrës së BNJ dhe i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar që të bashkëpunojë me të.
Kështu, Përfaqësuesi i Lartë nuk fluturoi në Nju Jork për të paraqitur raportin personalisht, por kreu i Presidiumit të Bosnjës dhe Hercegovinës shkoi atje dhe vlerësoi në mënyrë kritike aktivitetet e BNJ gjatë periudhës së raportimit. Natyrisht, Përfaqësuesi i Lartë e priste një fjalim kaq të mprehtë, ndaj mendoi se ishte më mirë që thjesht t’ua dorëzonte raportin vendeve anëtare të KS të OKB-së. Në fakt, Rusia nisi një narrativë për paligjshmërinë e tij të supozuar, kështu që Moska, nëse Schmidt do të merrte pjesë në takim, do të ishte përpjekur ta zhvillonte këtë temë gjatë debatit.
Schmidt hapi disa fronte të luftimeve në Bosnje dhe Hercegovinë dhe lëvizjet provokuese të Presidentit të RS në lidhje me mosnjohjen e kompetencave të HR dhe luftën e hapur për shkëputjen e RS nga Bosnja dhe Hercegovina nuk janë i vetmi problem me të cilin po përballet Zyra e BNJ. Komshiq shprehu publikisht pakënaqësinë e tij me aktivitetet e Schmidt-it në pozicionin e tij, gjë që dëmton autoritetin e tij në vendet anëtare të KS të OKB-së. Ndoshta Përfaqësuesi i Lartë mund të kishte qenë më vendimtar në luftën kundër separatizmit të fshehtë nga ana e Milorad Dodik, por ka më shumë konflikte që zhvillohen me kampet e tjera politike në Bosnjë dhe Hercegovinë, gjë që ngushton ndjeshëm manovrimin e tij në postin e tij.
Në mbledhjen e Këshillit të Sigurimit të OKB-së u dëgjuan disa deklarata të mprehta. Pasi kreu i Presidiumit të BeH-së akuzoi drejtpërdrejt kryeministrin e Kroacisë, ambasadori kroat në OKB Ivan Shimonoviç reagoi: “Lidhur me praninë e z. Komshiq në takim dhe konkluzionet e tij, dua të theksoj se Kroacia nuk e njeh atë si anëtar legjitim i Presidiumit të Bosnjë-Hercegovinës”. Ai shtoi se Komshiq “e mori postin e anëtarit të Presidiumit për shkak të “inxhinierisë etnike”. “Ne sinqerisht shpresojmë se ndryshimet në legjislacionin zgjedhor do t’i bëjnë të pamundura manipulime të tilla në të ardhmen”, tha ai. Pas kësaj, ambasadori i Bosnjës dhe Hercegovinës në OKB, Zlatko Lagumxhija, tha se e konsideron të papranueshme deklaratën e kreut të misionit diplomatik kroat.
Kështu, Moska dhe Milorad Dodik deklarojnë se Karl Schmidt është i paligjshëm në pozicionin e tij aktual, Komshiq kritikon ashpër Përfaqësuesin e Lartë, por nuk e konsideron të diskutueshëm emërimin e tij, ndërsa Kroacia mbështet aktivitetet e BNJ në Bosnjë dhe Hercegovinë, por deklaron jolegjitimitetin e vetë Komshiqit, pasi ai supozohet se ishte bërë një përfaqësues i popullit kroat në Presidiumin e Bosnjës dhe Hercegovinës në një mënyrë mjaft të dyshimtë. Në të njëjtën kohë, duke folur për fjalimin e kryetarit të Presidiumit të Bosnjës dhe Hercegovinës në mbledhjen e KS të OKB-së, anëtarja e Presidiumit të Bosnjës dhe Hercegovinës, Zheljka Cvijanoviq tha se ankesa e tij nuk ishte miratuar nga të gjithë anëtarët e Presidiumit.
Përfundimi i vetëm për të gjithë ata që ndoqën ngjarjen në Nju Jork është se situata në BiH mbetet vërtet e tensionuar dhe problematike. Ka shumë faktorë objektivë dhe çështje të natyrës subjektive, të lidhura me konfrontimin personal mes liderëve politikë të vendit, të cilët transmetojnë vizionin jo vetëm të mbështetësve të tyre, por edhe të një pjese të votuesve, gjë që sjell një çrregullim të madh në funksionimin e autoriteteve shtetërore.
