- Lokalni izbori u Hrvatskoj
U nedjelju, 1. juna, održan je drugi krug lokalnih izbora u Hrvatskoj. U Zagrebu je aktuelni gradonačelnik, političar lijevog centra, Tomislav Tomašević sa strankom „Možemo!“, kojeg je podržala opoziciona Socijaldemokratska partija (SDP), pobijedio na izborima.
Drugi najveći grad u Hrvatskoj, Split, vodiće Tomislav Šuta iz vladajuće stranke Hrvatske demokratske zajednice (HDZ), koji je pobijedio svog rivala iz stranke „Centar“, aktuelnog gradonačelnika Ivicu Puljaka.
Rijeka će, po prvi put u istoriji moderne Hrvatske, imati gradonačelnicu, jer je nezavisna kandidatkinja Iva Rinčić pobijedila aktuelnog gradonačelnika Marka Filipovića.
U četvrtom najvećem hrvatskom gradu, Osijeku, gradonačelnik je izabran u prvom krugu. Kandidat HDZ-a i aktuelni gradonačelnik Ivan Radić ostvario je uvjerljivu pobjedu.
Sveukupno, kandidati vladajuće Hrvatske demokratske zajednice (HDZ) i njihovih partnera vodiće 15 županija – ovaj broj se nije promijenio u odnosu na prethodne izbore. Istovremeno, broj opština u kojima je pobijedio kandidat HDZ-a (202) povećao se za sedam, a broj gradova (61) – za pet.
Kandidati koje podržava najveća opoziciona Socijaldemokratska partija (SDP) pobijedili su u pet županija, 47 opština i 25 gradova, što je pet administrativnih jedinica manje nego prije četiri godine.
Politički analitičari ocijenili su rezultate izbora kao pobjedu HDZ-a, dok je rezultat SDP-a nazvan porazom ili čak „neuspjehom“.
Međutim, stručnjaci kao najvećeg gubitnika izbora smatraju Domovinski pokret (DP), koji nije uspio da zadrži vlast u svom matičnom gradu, Vukovaru.
Domagoj Bilić, kandidat DP-a kojeg podržava HDZ, izgubio je od Marijana Pavličeka, kandidata Hrvatskih suverenista i DOMiNO-a (Hrvatski suverenisti i Dom i nacionalno okupljanje, DOMiNO).
- Srpski Jadar među 13 strateških projekata ekstrakcije izvan EU
Evropska komisija je 4. juna objavila listu prvih 13 strateških projekata za eksploataciju sirovina izvan Evropske unije. Jedan od njih je projekat Jadar u Srbiji, kojim bi trebalo da upravlja britansko-australijski Rio Tinto.
Novih 13 lokacija pridružilo se listi od 47 strateških projekata u okviru Zakona o kritičnim sirovinama (CRMA) koji je Evropska komisija odobrila u martu.
Cilj je diverzifikacija snabdijevanja i povećanje ekonomske sigurnosti. „Evropi su potrebne sirovine da bi uspjela u našim industrijskim i klimatskim ambicijama. EU zahtijeva stabilne, sigurne i diverzifikovane lance snabdijevanja“, rekao je Stefan Sežurne, izvršni potpredsjednik za prosperitet i industrijsku strategiju Evropske komisije.
Pored Srbije, prvih 13 strateških projekata izvan EU nalazi se u Kanadi, Grenlandu, Kazahstanu, Norveškoj, Zambiji, Novoj Kaledoniji, Brazilu, Madagaskaru, Malaviju, Južnoj Africi, Ujedinjenom Kraljevstvu i Ukrajini.
Većina njih se odnosi na vađenje sirovina potrebnih za proizvodnju električnih vozila i baterija, kao što su litijum, nikl, kobalt, mangan i grafit.
Strateški projekti će uživati koordinisanu podršku Evropske komisije, država članica i finansijskih institucija, uključujući pojednostavljen pristup finansiranju i kontakte s relevantnim klijentima. Procjenjuje se da će za pokretanje 13 strateških projekata izvan EU biti potrebna ukupna kapitalna investicija od 5,5 milijardi eura.
Projekat Jadar u zapadnoj Srbiji, u blizini Loznice, jedini je projekat na novoj listi EK za vađenje litijuma i bora.
Rio Tinto je pozdravio odluku Evropske komisije kojom se projekat Jadar označava kao strateški prema Zakonu o kritičnim sirovinama (CRMA). „Ova odluka potvrđuje da se projekat Jadar može razvijati u skladu sa standardima Evropske unije. Odluka Evropske komisije ističe veliki značaj projekta Jadar i za Srbiju i za EU u osiguravanju pouzdanog snabdijevanja kritičnim sirovinama neophodnim za zelenu tranziciju. Projekat Jadar je jedan od najperspektivnijih i temeljno istraženih projekata litijuma u Evropi. Sa procijenjenom godišnjom proizvodnjom od 58.000 tona litijum karbonata, Srbija ima potencijal da postane ključni igrač u lancu snabdijevanja električnih vozila“, navodi se u saopštenju. Lokalno stanovništvo doline Jadar, ekološke organizacije i brojni stručnjaci već nekoliko godina protive se realizaciji projekta Rio Tinto, navodeći nedostatak transparentnosti i rizike po zdravlje, životnu sredinu i poljoprivredu, posebno potencijalnu kontaminaciju vode. Aktivisti su nekoliko puta izlazili na ulice kako bi protestovali protiv projekta Jadar.
Početkom 2022. godine, srpska vlada je otkazala usvojeni plan za rudarenje litijuma u dolini rijeke Jadar i zaustavila projekat. Međutim, u julu prošle godine, srbijanske vlasti su, uprkos protestima, odustale od odluke obustavljanja projekta.
Odluka Evropske komisije da Jadru dodijeli status projekta od strateškog značaja izazvala je val negodovanja u Srbiji.
„Litijum se neće iskopavati, a ove interne evropske odluke nas ne obavezuju. … Ako Evropa i naša vlada žele da izazovu građanski rat, neka pokušaju da nastave s iskopavanjem“, rekao je za Nova.rs Zlatko Kokanović iz pokreta „Ne damo Jadar“.
Vladimir Međak, iz Evropskog pokreta, siguran je da se radi o dogovorima između predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i EU kako bi Vučić mogao ostati na vlasti. „Ovo je pokušaj Vučića da zadrži vlast. Međutim, to se neće dogoditi. Takva odluka ni na koji način neće pomoći režimu da smiri stvari u zemlji, već će ih samo pogoršati“, rekao je.
- Da li je Vučićeva posjeta Moskvi zakomplikovala evropske integracije Srbije?
Predsjednica Narodne skupštine Republike Srbije, Ana Brnabić, i ministar za evropske integracije Srbije, Nemanja Starović, posjetili su Brisel. U saopštenju Ministarstva za evropske integracije navodi se da je Starović naglasio čvrstu posvećenost Srbije evropskom putu i ponovio svoj strateški cilj članstva u EU.
Brnabić se 2. juna sastala sa komesarkom Evropske unije za proširenje Martom Kos kako bi razgovarale o napretku Srbije u procesu evropskih integracija, sa posebnim fokusom na otvaranje Klastera 3.
„Naš plan, a to smo sada potvrdili i sa komesarkom Kos, jeste da pokušamo da sve završimo do sredine jula kako bismo konačno mogli otvoriti Klaster 3 do kraja jula. Ovo je ambiciozan plan, ali mi ga želimo i definitivno mislim da možemo ostvariti“, rekla je Brnabić srpskim novinarima nakon sastanka.
Evropska komesarka je na svom X nalogu opisala njihov sastanak kao „važnu razmjenu“ mišljenja koja se fokusirala na „preostale reformske obaveze Srbije“.
Sljedećeg dana, obraćajući se Odboru za vanjske poslove Evropskog parlamenta za proširenje, Kos je rekla da je najbolji izlaz iz političke krize u Srbiji sprovođenje inkluzivnih reformi, posebno kada su u pitanju mediji i izborni proces. Naglasila je da je prvi korak napravljen – pokrenut je postupak za izbor Regulatornog tijela za elektronske medije (REM). Istovremeno, pravi napredak u Srbiji zavisi od vraćanja povjerenja javnosti i uključivanja svih zainteresovanih strana, istakla je Kos.
Komesarka je rekla da je srpskom predsjedniku Aleksandru Vučiću kazala da njegova posjeta Moskvi šalje pogrešan signal i komplikuje napore EU da zaštiti interese Srbije.
Vučić je oštro kritikovao izjavu Kos.
„Ona to ponavlja, kao papagaj, svaki put. Izgleda da nema šta drugo da kaže. Šta god da bi je iko pitao u proteklih deset dana, ona bi rekla – ‘oh, Vučić je bio u Moskvi’ – hajde, stvarno, zar ne možeš ništa drugo reći, zaboga? Ali kada se sastane sa mnom, nije baš toliko elokventna. Njen vokabular postaje sve oskudniji“, rekao je srbijanski predsjednik tokom konferencije za novinare 4. juna.
Glasnogovornik Evropske komisije Gijom Mersije, komentarišući Vučićevu izjavu, rekao je srbijanskim novinarima da je EU jasno stavila do znanja svojim partnerima, posebno zemljama kandidatima poput Srbije, da odnosi s Rusijom ne mogu da se nastave kao da je sve normalno. Srbija mora uvjeriti EU u svoj strateški smjer, naglasio je Mersije.
- Srbija ponovo ne usklađuje svoju vanjsku politiku s EU
Srbija nije uspjela da implementira šest novih odluka Evropske unije o vanjskoj politici, koje se, uglavnom, tiču Rusije i Ukrajine, te je još jednom postala jedina zemlja na Zapadnom Balkanu koja to nije učinila.
Kako je Savjet EU objavilo 4. juna, Srbija nije uspjela da implementira Odluku (CFSP) 2025/9311 o restriktivnim mjerama s obzirom na djelovanje Rusije koje destabilizuje situaciju u Ukrajini, Odluku (CFSP) 2025/9361 o restriktivnim mjerama s obzirom na djelovanje koje potkopava ili ugrožava teritorijalni integritet, suverenitet i nezavisnost Ukrajine i Odluku (CFSP) 2025/9571 o restriktivnim mjerama s obzirom na situaciju u Rusiji.
Srbija, takođe, nije ispunila Odluku Evropske unije 2025/9601 kojom se mijenja Odluka iz 2018. o restriktivnim mjerama protiv širenja i upotrebe hemijskog oružja, kao ni Odluke 2025/9631 i (CFSP) 2025/9661 o restriktivnim mjerama s obzirom na destabilizujuće aktivnosti Rusije.
Prema šest novih odluka od 20. maja, sve ostale zemlje kandidatkinje za EU iz regije Zapadnog Balkana, osim Srbije – Sjeverna Makedonija, Crna Gora, Albanija i Bosna i Hercegovina – uskladile su se s tim odlukama. Savjet je saopštio da bi usklađivanje s ovim odlukama obezbjedilo da su nacionalne politike kandidata za članstvo u skladu s politikama EU, dodajući da Unija prima k znanju i pozdravlja ovu obavezu.
Brisel ne primjenjuje nikakve službene mjere – sankcije ili druga ograničenja – prema Beogradu, ali je zapravo, zbog razlika u vanjskoj politici, otvaranje novih pregovaračkih klastera za Srbiju obustavljeno od početka 2022. godine.
- Evropski parlament odgodio razmatranje Izvještaja o Sjevernoj Makedoniji
Odgođeno je glasanje o godišnjem izvještaju o napretku Sjeverne Makedonije prema EU u Odboru za vanjske poslove Evropskog parlamenta.
To se dogodilo na zahtjev grupe Evropske narodne stranke (EPP), koji su podržali svi bugarski zastupnici u Evropskom parlamentu.
U svom pismu kolegama, bugarski zastupnici u Evropskom parlamentu izvještavaju o neovlaštenom i preuranjenom curenju internih parlamentarnih informacija u Skoplje – ključnih komponenti nacrta izvještaja. Dokaz je izjava premijera Sjeverne Makedonije, Kristiana Mickoskog, od 1. juna, da je dokument detaljno vidio unaprijed. Napominje se da je izjava Mickoskog da je njegova vlada radila na Izvještaju zajedno s izvjestiocem, kako bi se postigao pozitivan rezultat za Skoplje, zabrinjavajuća.
U pismu se navodi da ovi dokazi ukazuju na „kontinuirano i strukturirano curenje informacija ili čak narušavanje sigurnosti servera i pošte osoblja Evropskog parlamenta od strane trećih zemalja“.
„Važno pitanje je da li je treća strana predvidjela, oblikovala ili čak bila koautor kritičnih formulacija u izvještaju, koji bi trebao da odražava uravnotežen institucionalni stav Evropskog parlamenta?“, napominju bugarski zastupnici u Evropskom parlamentu.
Pored odgađanja glasanja o izvještaju u Odboru za vanjske poslove i na plenarnoj sjednici, zastupnici u Evropskom parlamentu zahtijevaju internu istragu o mogućem kršenju internih procedura kako bi se utvrdio izvor i obim curenja. Zastupnici u Evropskom parlamentu, takođe, žele da se period odgađanja iskoristi za ponovno razmatranje kontroverznih tačaka nacrta izvještaja.
Skoplje je očekivalo da će se u Izvještaju o napretku Sjeverne Makedonije spomenuti višestoljetni makedonski identitet i makedonski jezik. Krajem maja, premijer Mickoski je najavio da će Izvještaj utvrditi da Makedonci „imaju zaseban makedonski identitet“, različit od bugarskog, koji se nije pojavio nakon 1945. (kako Sofija tvrdi), već vjekovima ranije, te da postoji i zaseban makedonski jezik.
