Dvadeset pet godina od završetka rata i 15 godina od proglašenja nezavisnosti Kosova, Kosovska Mitrovica je ostala podijeljena. Centralni most preko Ibra trebalo je da poveže dva dijela grada – srpski i albanski. Struktura, koja po samoj definiciji treba da ujedinjuje, postala je stalni izvor kontroverzi.
Nemoguće bez saglasnosti Srba…
Most u Mitrovici je trebalo da bude zvanično pušten za saobraćaj još u januaru 2017. godine, ali se to nikada nije dogodilo. Ceremonija kojoj bi prisustvovali visoki zvaničnici EU odlagana je nekoliko puta prije nego što je tema postepeno izgubila na aktuelnosti.
Prije više od godinu dana, problem je ponovo postao aktuelan.
U aprilu 2023. Skupština opštine Sjeverna Mitrovica, koja je praktično ostala bez srpskog predstavnika nakon što su se Srbi povukli iz svih kosovskih institucija u novembru 2022. godine, odlučila je da konačno pokrene saobraćaj preko glavnog mosta u Mitrovici. Ovi planovi izazvali su prilično oštru reakciju lokalnih srpskih lidera i visokih zvaničnika u Srbiji, koji su istakli da je cilj tog poteza izazivanje sukoba i, na kraju, protjerivanje Srba sa Kosova.
Komentarišući odluku opštine Sjeverna Mitrovica da otvori most preko Ibra, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić rekao je da kosovski premijer Albin Kurti “po svaku cijenu traži sukobe”.
Zvaničnici EU su tada također kritikovali inicijativu, ističući da sada nije dobar trenutak za otvaranje glavnog mosta u Mitrovici. Misija NATO-a, KFOR, istakla je potrebu političkog dijaloga za rješavanje pitanja otvaranja centralnog mosta preko Ibra. Prevedeno sa diplomatskog na jednostavan jezik, u ovim izjavama je naglašeno da most treba da bude otvoren tek kada se Srbi sa tim slože.
Otvaranje je odgođeno. Ali prije nekoliko dana ta je tema postala aktuelna, ponovo.
U maju su predstavnici stranke Albina Kurtija, Pokret Samoopredjeljenje, na opštinskom sastanku u Sjevernoj Mitrovici apelovali da se sprovede odluka donijeta prošle godine o otvaranju mosta preko Ibra. Istovremeno, zamjenik direktora kosovske policije u sjevernom regionu Veton Elšani rekao je da će most preko Ibra u Mitrovici biti pušten za saobraćaj “vrlo brzo”. U intervjuu za kosovsku televiziju, on je istakao da trenutno sa svojim rukovodstvom razgovara o načinu na koji to treba uraditi. “Vjerujem da je samo pitanje vremena kada i kako će se most otvoriti”, rekao je Elšani novinarima.
Negativna reakcija Srba i međunarodne zajednice na obnovljenu raspravu o otvaranju mosta stigla je gotovo odmah.
Vodeća srpska stranka na Kosovu, Srpska lista, rekla je da je puštanje mosta u saobraćaj “apsolutno nepotreban, neprihvatljiv i eskalirajući korak sa ciljem dalje destabilizacije”. Oni su pozvali međunarodnu zajednicu da “signalizira Kurtiju da se otvaranje mosta ne može obaviti bez saglasnosti Srba koji žive na sjeveru Kosova”, a predstavnici srpske zajednice trenutno ne daju podršku takvom potezu.
Evropska unija je podsjetila da je pitanje otvaranja mosta dio dijaloga uz posredovanje EU, te da sve odluke treba da se donose u okviru tog procesa, uz učešće zvaničnih delegacija Kosova i Srbije.
Misija NATO-a na Kosovu, KFOR, takođe je, kao i uvijek, pozvala da se sve odluke o glavnom mostu na Ibru donose u okviru dijaloga Kosovo-Srbija, uz posredovanje Evropske unije.
Treba napomenuti da trenutno nema prepreka za one kojima je zaista potrebno da pređu Ibar. Saobraćaj je aktivan i preko drugih mostova dostupnih u ovoj oblasti. Ali centralni most u Mitrovici je odavno prestao da se posmatra isključivo kao element infrastrukture.
Priča o mostu
Čuveni most je odmah nakon rata dobio ulogu „mirotvorca“. Francuska vlada je 2001. godine doprinijela sa skoro 1,5 miliona eura za obnovu mosta. Radovi su trebali da budu korak ne samo ka poslijeratnoj obnovi, već i ka pomirenju: uslovi ugovora predviđali su da treba da bude uključena multietnička građevinska ekipa koju čine i Albanci i Srbi. Uprkos svim preprekama, posao je obavljen.
Međutim, ta mirna idila nije dugo trajala.
U martu 2004. izbili su masovni neredi na sjeveru Kosova nakon izveštaja da se troje albanske djece udavilo u Ibru nakon što su ih napali Srbi. Srpska strana je negirala bilo kakvu umiješanost, ali talas nasilja već je preplavio region. Dan nakon tragedije, Albanci su izašli na ulice na južnoj obali. Jedinice KFOR-a blokirale su most, ali to nije zaustavilo borbe. Nasilje se proširilo, a u neredima na Kosovu je tada ubijeno 19 ljudi – 11 Albanaca i osam Srba.
Od tada most preko Ibra u Mitrovici nije u potpunosti funkcionisao.
Početkom 2010-ih, ubrzo nakon što je Kosovo proglasilo neovisnost, došlo je do novog izbijanja nasilja, a grad Mitrovica je ponovo došao u centar pažnje.
U julu 2011, kosovska policija je obezbjedila kontrolu nad graničnim punktovima između Kosova i Srbije na sjeveru, što je izazvalo proteste Srba i dovelo do sukoba.
Kako su tenzije kulminirale na sjeveru, podignuto je više od deset barikada, uključujući i most na Ibru.
Vraćanje funkcionalnosti mosta jedno je od pitanja o kojima se razgovaralo na pregovorima o normalizaciji odnosa između Beograda i Prištine, koji su pokrenuti pod okriljem Europske unije prije deceniju. Sporazumom o normalizaciji odnosa između Kosova i Srbije predviđena je “revitalizacija mosta”, koja je imala za cilj da se konačno pokrene saobraćaj preko rijeke.
Godine 2014. barikada na mostu je konačno uklonjena, ali su je Srbi odmah zamijenili takozvanim „Parkom mira“ – nekoliko malih stabala u betonskim saksijama.
“Park barikada” je demontirana 2016. godine kada je most otišao u rekonstrukciju dogovorenu u okviru pregovora Prištine i Beograda uz posredovanje EU.
Pošto su završene popravke koje finansira EU u vrijednosti od preko 1,2 miliona evra, lokalne srpske vlasti počele su da grade betonski zid od dva metra na sjevernoj strani mosta.
Zvanično je rečeno da je riječ o čisto tehničkoj konstrukciji – potpornom zidu za nasip. Nešto kasnije, nakon intenzivnih razgovora, uz posredovanje EU, strane su uspjele da postignu dogovor o uklanjanju zida, što je u skladu s tim i učinjeno. Ali tada je ulica koja je išla od sjevernog dijela mosta proglašena pješačkom, što je otežalo nastojanje da se uspostavi saobraćaj vozila…
Simbol… čega?
Beskrajna i napeta istorija mosta u Kosovskoj Mitrovici pokazuje da svaki mirovni napor učinjen simboličnim potezima ima svoje granice. Kreativna ideja zvaničnika EU da se most transformiše u simbol pozitivne promjene naišla je na ništa manje kreativno protivljenje Srba.
Sada je važno da Srbi pokažu da su bezbjedni na Kosovu, a most treba da igra važnu ulogu u tom cilju.
Promocija srpske vizije situacije na mostu dovela je do toga da most postane simbol nerješenog sukoba.
S druge strane, najnovije inicijative Albanaca da promovišu ideju konačnog otvaranja mosta imaju za cilj sprovođenje još jednog simboličnog čina – fiksiranje moći Prištine na sjeveru. Otvoreni most bi bio dio procesa uz zabranu gotovinskog dinara i zatvaranje srpskih banaka na severu…
Sada je jasno da se “pitanje mosta” ni na koji način ne odnosi isključivo na osiguravanje odgovarajuće logistike. Ovo je pitanje borbe različitih simbola i čula. I dok se borba nastavlja, nefunkcionalni most služi kao simbol ćorsokaka u kojem se dijalog Beograda i Prištine, uz posredovanje Brisela, nalazi do danas.
