Përpjekjet serioze për të shpallur pavarësinë e Kosovës datojnë që nga viti 1980, kur shqiptarët e Kosovës filluan një lëvizje për njohjen e Kosovës si një republikë më vete brenda Jugosllavisë, dhe më pas – për pavarësi të plotë. Gjatë shpërbërjes së RSFJ-së dhe pas pranimit të Kosovës në Serbi në vitin 1992, shqiptarët etnikë kanë ngritur periodikisht çështjen e pavarësisë. Më në fund, në vitin 1996, konflikti i zjarrtë u shndërrua në një luftë të hapur civile midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe njësive ushtarake shqiptare nga njëra anë dhe forcave serbo-jugosllave nga ana tjetër.
Si rezultat i luftës, në vitin 1999, territori i Kosovës ra nën kontrollin e OKB-së dhe më 17 shkurt 2008, parlamenti i Kosovës shpalli pavarësinë e territorit, i cili u mbështet nga mbi njëqind shtete anëtare të OKB-së. Serbia nuk e ka njohur pavarësinë e Kosovës, prandaj vendi nuk ka njohje përfundimtare në mbarë botën.
Shumica e popullsisë së Kosovës është shqiptare, me përjashtim të disa komuniteteve që janë kryesisht serbë. Trazirat mes serbëve të Kosovës shpesh përshkallëzojnë marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.
BE-ja e vendos çështjen e njohjes së Kosovës nga Serbia në rrugën e anëtarësimit, të cilën e kërkojnë të dy shtetet.
Shtrohet një pyetje logjike: cilat janë arsyet e ngecjes së procesit të zgjidhjes? Sipas mendimit tonë, ndër të shumtët duhet të veçohen këto:
- Pamundësia e opinionit publik serb për të pranuar realitetin se Kosova do të zhvillohet jashtë Serbisë. Kosova po ecën në rrugën e pavarësisë dhe kjo nuk do të ndryshojë kurrë. Fatkeqësisht, shumica e politikanëve serbë besojnë se çdo lëvizje për të njohur pavarësinë e Kosovës do të barazohet me vdekjen e saj politike. Dhe ndoshta, jo vetëm politik. Dhe shtyrja e zgjidhjes së marrëdhënieve të Serbisë me Kosovën dhe zbatimi i marrëveshjeve të arritura më parë në këtë kontekst e kthen problemin në një konflikt klasik të ngrirë;
- Ngurrimi i Kosovës dhe i Serbisë për të zbatuar më shumë se 30 marrëveshje dypalëshe, ndër të cilat ato të rëndësishme si Marrëveshja e Brukselit e vitit 2013, Marrëveshja e Uashingtonit e vitit 2022 dhe Marrëveshja e Ohrit e këtij viti;
- Marrëdhëniet e ndërlikuara mes Aleksandër Vuçiqit dhe Albin Kurtit, pasi mes dy liderëve ekziston një mosbesim i thellë personal. Kjo buron nga e kaluara e tyre pasi që të dy filluan karrierën e tyre politike si radikalë. Kurti gjithë jetën ia kushtoi luftës për pavarësinë e Kosovës, ndërsa Vuçiq ende nuk mund të heqë dorë nga “Kosova është Serbi” Vuçiq dhe ideja e krijimit të “Serbisë së Madhe” nuk është plotësisht e huaj për të as sot. Dhe kjo është arsyeja pse dy liderët ende nuk mund të pajtohen me njëri-tjetrin;
- Politika kontradiktore dhe jokonsistente e Perëndimit lidhur me çështjen e normalizimit të marrëdhënieve Kosovë-Serbi dhe mungesën e koordinimit të ngushtë ndërmjet dy vendeve. Për shembull, ka pesë përfaqësues të posaçëm për Ballkanin Perëndimor – që përfaqësojnë SHBA-në, Britaninë e Madhe, Francën, Gjermaninë dhe Bashkimin Evropian. Ky i fundit është Miroslav Lajçak, ish-ministër i Punëve të Jashtme të Sllovakisë, Sllovakia është në mesin e pesë vendeve anëtare të BE-së që nuk e njohën kurrë pavarësinë e Kosovës (e cila gjithashtu ka një ndikim të caktuar në përpjekjet për zgjidhje me pjesëmarrjen e Lajçakut). Secili nga këta përfaqësues ndonjëherë luan lojën e tij, gjë që është e kuptueshme. Në fund të fundit, fokusi është në politikën e jashtme të vendit të tyre, pa u pajtuar me kolegët e tjerë. Në të njëjtën kohë, akuzat për rëndim të situatës po bëhen kundër Beogradit ose Prishtinës;
- Faktori Rus. Vendi u largua gradualisht nga pjesëmarrja në zgjidhjen e marrëveshjes Kosovaro-Serbe. Prandaj, ajo përpiqet të bllokojë të gjitha hapat që synojnë arritjen e një konsensusi, sponsorizon forcat politike në Serbi që nuk kërkojnë zgjidhje për problemin dhe organizon fushata mediatike kundër atyre në shoqërinë serbe që luftojnë për një marrëveshje. Dhe për t’i bërë gjërat edhe më keq, ata i premtojnë ushtrisë serbe mbështetje në rast të një “operacioni special” dhe hartojnë plane të përbashkëta me udhëheqjen ushtarake të Serbisë, me sa duket vetëm në rast se ndodh një përshkallëzim radikal. Rusia e kupton se zgjidhja e pretendimeve të ndërsjella territoriale ndërmjet Serbisë dhe Kosovës do të lehtësojë anëtarësimin e të dyja vendeve në BE, gjë që do të reduktojë më tej ndikimin Rus në rajon.
Pyetja e dytë është se cilët janë skenarët e mundshëm në të ardhmen? Njëkohësisht, është e domosdoshme që të gjithë të forcojnë kontigjentin e forcave stabilizuese të KFOR-it në Kosovë, i cili tashmë ka filluar.
Skenari i parë është refuzimi kategorik i Vuçiqit dhe Kurtit për të zbatuar çfarëdo marrëveshjeje. Kosova refuzon të formojë Shoqatën e Komuniteteve Serbe dhe Serbia rrit praninë e saj ushtarake në kufi, duke i shtyrë sërish Serbët e Kosovës në veprime radikale antiqeveritare. Si kundërpërgjigje vijnë sanksionet perëndimore kundër të dy vendeve, lamtumira e integrimit evropian dhe futja e një regjimi vizash nga Bashkimi Evropian. Nuk ka gjasa që “vëllezërit Rusë” të nxitojnë për të shpëtuar Serbinë: buxheti po zbehet dhe lufta në Ukrainë parandalon veprimet e drejtpërdrejta. Po vjen kolapsi i ekonomisë dhe paqëndrueshmëria politike, gjë që është vetëm në interesat e Rusisë, kështu që do të vazhdojë të destabilizojë situatën. BE dhe SHBA do të vazhdojnë të rrisin presionin ndaj Serbisë dhe Kosovës. Ekuilibri i brishtë midis luftës dhe paqes do të mbizotërojë.
Skenari i dytë është stabilizimi i situatës, demilitarizimi i zonave kufitare dhe fillimi i zbatimit të marrëveshjeve të mëparshme nën kontrollin e BE-së dhe SHBA-së. Serbia, përveç kësaj, i bashkohet sanksioneve ndaj Rusisë. Vendeve u jepet një “dritë jeshile” e plotë drejt integrimit evropian. Tendenca kryesore e marrëveshjeve është propozimi i kahershëm – të mos njihet, por të bashkëjetohet, duke ndjekur shembullin e ekzistencës së Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore përpara bashkimit të tyre në tetor 1990.
Skenari i tretë (i ngjashëm me të dytin) nënkupton që zgjedhjet e parakohshme në Serbi i sjellin fitoren ose Vuçiqit ose opozitës. Palët nisin zbatimin e marrëveshjeve dhe ulen sërish në tavolinën e bisedimeve, dhe mbetet i njëjti opsion – të mos njohin, por të bashkëjetojnë.
Skenari i katërt (deri tani i pamundur) është ndërhyrja e ushtrisë serbe dhe shërbimeve speciale. Historia tregon se ushtria serbe ndryshoi vazhdimisht rrjedhën e historisë së Serbisë dhe madje ndikoi në rrjedhën e ngjarjeve në kontinent, duke u përfshirë në provokimin e fillimit të Luftës së Parë Botërore. Megjithatë, ne jetojmë në shekullin XXI dhe një grusht shteti ushtarak në Evropë është pothuajse i pamundur. Teorikisht. Megjithatë, nuk është e nevojshme të përjashtohet plotësisht ndërhyrja e forcave të sigurisë, të cilat sigurisht do të shtyhen drejt lëvizjes nga Rusia.
Së fundi, skenari i pestë është zbatimi i të gjitha marrëveshjeve nga të dy vendet në një stil tipik ballkanik – gjithnjë kaq ngadalë, pa nxitim. Do të ketë shumë arsyetime të ndryshme për të mos miratuar vendime të rëndësishme – zgjedhje në një nga vendet nënshkruese, zgjedhje në SHBA ose BE, apo diçka të tillë. Fillojnë negociatat për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Dhe më vonë gjithçka do të qetësohet disi dhe do të zgjidhet vetë.
