Rusia nuk është e panjohur në Ballkan, por ndikimi i saj në rritje mbetet një shqetësim për vendet që synojnë reformat demokratike dhe anëtarësimin në BE e NATO. Kjo duket veçanërisht në Serbi dhe Mal të Zi, ku shoqërohet me përforcimin e autoritarizmit në Serbi dhe tkurrjen e proceseve demokratike në Mal të Zi. Dekadat e fundit të përfshirjes ruse në rajon kanë treguar se ndikimi i jashtëm në demokratizim është kyç për të kuptuar arsyet e stagnimit në këtë proces. Në këtë tezë analizohen rastet e Malit të Zi dhe Serbisë, si dhe efektet e veprimeve ruse në secilin prej tyre. Përgjithësisht, këto aktivitete dëmtojnë performancën demokratike, duke shkaktuar jostabilitet dhe konsolidim të pushteteve autoritare.
Rusia ka ndaluar dhe minuar përpjekjet për demokratizim me strategji të ndryshme. Sipas fazave të ndikimit të jashtëm, janë zbatuar dy qasje, në varësi të gjendjes së sistemit politik dhe regjimit në pushtet. Mali i Zi i është nënshtruar presioneve institucionale e politike në rritje, dhunës politike dhe trazirave në rrugë, si dhe fushatave kundër regjimit properëndimor që synojnë destabilizimin afatgjatë të vendit. Përkundrazi, Serbia ka përfituar nga veprimet stabilizuese ruse, të cilat kanë konsoliduar regjimin autoritar dhe kanë ruajtur pushtetin e tij. Si pasojë, performanca demokratike është përkeqësuar gradualisht dhe brenda dhjetë vjetëve Serbia është kthyer në një autoritarizëm “konkurrues”. Përfshirja ruse shtetërore nuk ka qenë i vetmi faktor për rënien e demokracisë në këto vende, por ka qenë një nga arsyet kryesore që ka minuar procesin demokratik.
Angazhimi rus në Ballkan nuk është gjithmonë proaktiv, por varet shumë nga politikat e BE-së dhe SHBA-së. Kur këto dy fuqitë tregojnë mosinteres për rajonin, Rusia rrit aktivitetet e saj — si gjatë mandatit të parë të Obamës. Promotorët kryesorë të demokracisë në rajon kanë qenë BE-ja, përmes politikës së zgjerimit, dhe SHBA-të. Bazuar në provat empirike, Rusia synon veçanërisht proceset zgjedhore dhe ndarjen e pushtetit, si aspekte më të prekshme ndaj presioneve të jashtme. Gjithashtu, aktorët e brendshëm instrumentalizohen lehtësisht për të përfaqësuar interesat ruse, duke u bërë pika kyçe për ndërhyrje. Përshtatja unike e faktorëve të brendshëm — sidomos motivimet ideologjike — shpjegon suksesin e strategjive ruse kundër demokratizimit. Ndërkohë, ndikimi i përpjekjeve të BE-së dhe SHBA-së për demokratizim, krahasuar me ato ruse, meriton studime të mëtejshme. Megjithatë, nuk ka dyshim se deri tani Rusia ka penguar procesin demokratik dhe i ka shkëputur Malin e Zi e Serbinë nga vendet e tjera të Evropës Qendrore e Lindore me histori të ngjashme komuniste.
Rritja e praniës ruse në Ballkan mund të sjellë edhe pasoja të padëshiruara pozitive: nxitjen e një interesi të ri perëndimor, që mund të përshpejtojë demokratizimin. Në arenën ndërkombëtare, marrëdhëniet e reja me rajonin supozojnë se Kremlini do të përdorë burime të mëdha për të minuar tendencat demokratike. Ndryshe nga periudha post-sovjetike, Rusia përdor tani mjete ideologjike, duke u mbështetur në narrativat pansllaviste dhe ortodokse lindore si strategji depërtimi. Ngjarjet e pas-pushtimit të Ukrainës duket se do të forcojnë aktivitetet e Moskës në Ballkan, megjithatë parimi udhëheqës i veprimeve mbetet i pandryshuar.
Koncepti i “kalorësit të zi” në rastin e ndërhyrjes ruse në Ballkan nënvizon një motiv të ligjshëm shqetësimi: dëshmi të ndërhyrjeve në proceset demokratike. Këto shtete janë shënjestruar nga sulme, përfshirë ato kibernetike, për mbledhjen e informacionit që minon stabilitetin demokratik. Rusia përfiton nga kjo për të gjetur rrugë influencimi dhe, sipas perceptimit të saj, për të rimarrë teritorë që i konsideron “ruse”. Regresioni drejt konflikteve etnike dhe tensioneve ngjashme nxitet nga aktorë të jashtëm me motivacione të qarta. Teza tregon se Rusia përdor mekanizma të ngjashëm me ato që më parë perëndimorët i kanë përdorur për promovimin e demokracisë, por me një logjikë të kundërt: ajo forcon e koordinon opozitën dhe minon besimin në institucionet demokratike. Prandaj, është evidente që prania ruse në Ballkanin Perëndimor ka pasojat e saj negative në demokraci, edhe pse ende mbetet për t’u përcaktuar se cilat aspekte të procesit janë më të cenueshme ndaj ndërhyrjeve të huaja.
Danilo Kalezic, politolog malazez
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
