Më 10 gusht, presidenti i Malit të Zi, Jakov Milatoviq udhëzoi kolegun e tij nga Evropa Tani Milojko Spajiq që të formojë një qeveri të re pas zgjedhjeve parlamentare të mbajtura më 11 qershor. Pyetja se si do të duket përbërja e re e qeverisë nuk shqetëson vetëm politikanët dhe qytetarët e Malit të Zi, por politikanët në BE, SHBA, aleatët e NATO-s dhe fqinjët, si dhe në Serbi, Rusi dhe Ukrainë. Të gjithë janë të shqetësuar se si do të ecë vendi më tej, nëse do të vazhdojë kursin e integrimit Evropian, nëse do të mbetet pjesë e NATO-s apo do të kthehet në orbitën Ruso-Serbe. Shqetësimi është i bazuar pasi personi që i është besuar formimi i qeverisë së re jep pak informacion në lidhje me procesin e negociatave. Edhe presidenti Milatoviq shprehu pakënaqësinë për “mungesën e transparencës” në bisedime, ku situata shihet si “shumë e rrezikshme”. Ditët e fundit ka pasur disa mosmarrëveshje mes dy liderëve të Evropës Aktualisht për përbërjen e qeverisë, të cilat ngjallën deklarata kritike nga ana e Presidentit. Shqetësimi i tij u konfirmua nga mitingjet dhe marshimet e paautorizuara me makina të 30 gushtit, të cilat u zhvilluan në disa qytete nën sloganet “mbrojtja e vullnetit të votuesve”. Organizatorët e tyre ishin drejtuesit e bllokut pro-Serb Për të Ardhmen e Malit të Zi, në krye me Andrej Mandiç, të cilët janë të zemëruar me faktin se Spajiç nuk ka ftuar asnjë përfaqësues të kësaj force politike për t’u bërë pjesë e qeverisë së re dhe “Nuk beson në sinqeritetin e tyre”. Si kundërpërgjigje, duke ndjekur hapat e paraardhësve të tyre, Fronti Demokratik, partia mblodhi mbështetësit e saj për të dalë në rrugë nën flamujt Serb dhe Rus. Aktualisht, nuk dihet shumë për zhvillimet, por raportet në dispozicion na lejojnë të supozojmë format e mundshme të qeverisë së ardhshme në Mal të Zi dhe të sugjerojmë disa skenarë të mundshëm.
Koalicioni qeveritar. Spajiq ka deklaruar disa herë se shumica e qeverisë do të përbëhet nga deputetë të Europa Tani, forcës boshnjake dhe dy partive shqiptare, Nisma Qytetare Kroate, Demokratët e Malit të Zi dhe Partia Popullore Socialiste. Kështu, ai me besim ka mbështetjen e 43 deputetëve. Megjithatë, jo rastësisht presidenti Milatoviq shprehu shqetësimin për procesin e formimit të qeverisë dhe paralajmëroi se “energjia” e fitores në zgjedhjet presidenciale po humbet. Tashmë dihet se pesë deputetë të Evropës Aktuale dhe aleatët e tyre në Kuvend kanë deklaruar se nuk janë dakord me propozimet e mazhorancës për formimin e qeverisë. Tani është e vështirë të parashikohen preferencat e tyre të mundshme të votimit. Në fund të fundit, nëse nuk ndryshojnë qëndrim dhe kthehen në koalicionin qeveritar, do të mbeten vetëm 38 vota, po aq sa ka edhe opozita. Kjo nuk mjafton për formimin e një mazhorance qeveritare.
Opozita. Përfaqësuesit e Partisë Demokratike të Malit të Zi, Për Ardhmërinë e Malit të Zi (FFM) dhe Aksionit të Reformës së Bashkuar të Bllokut Publik (URA) nuk ka gjasa të bëhen pjesë e qeverisë së re. Kështu, opozita ka 38 vota, çka krijon kushte të caktuara për bllokimin e punës si të Kuvendit ashtu edhe të Qeverisë. Demokratët dhe Për të Ardhmen e Malit të Zi nuk janë në gjendje të krijojnë koalicionin e tyre – ata janë thelbësisht të ndryshëm për sa i përket agjendave të tyre. Partia Demokratike mbron pavarësinë e Malit të Zi, ndërsa FFM-ja është haptazi pro-Serbe, me disa nuanca pro-Ruse në të. Ata ëndërrojnë të tërhiqen nga NATO, ndërkohë që demokratët po përpiqen të ruajnë anëtarësimin. Që nga fillimi i agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, demokratët shprehën qartë dhe pa mëdyshje mbështetjen e tyre për rastin ukrainas, duke mbështetur sanksionet ndaj Rusisë, ndërsa FFM mbështet pushtuesit Rusë dhe kundërshton sanksionet. Ata kërkojnë të tërheqin njohjen e pavarësisë së Kosovës, ndërsa demokratët mbështesin shtetësinë e tyre. Megjithatë, një votë e përbashkët me kusht me URA kundër koalicionit qeverisës është një realitet.
Minoritetet kombëtare. Është e paqartë se si do të sillen deputetët e partive kombëtare. Në të vërtetë, Shqiptarët, Boshnjakët dhe Kroatët i premtuan Spajiqit mbështetje në këmbim të disa posteve qeveritare dhe me shumë gjasa do të marrin disa vende, por jo ato të nivelit të lartë, si të thuash. Për shembull, një zëvendëskryeministër dhe ministër për pakicat kombëtare, ose punën, ose sportin, disa zëvendësministra dhe drejtues të agjencive shtetërore… Por kurrë më parë përfaqësuesit e pakicave kombëtare nuk kanë qenë në krye të ministrive të financave, punëve të jashtme, mbrojtjes, ekonomisë dhe bujqësisë – si rregull, ato drejtoheshin nga malazezët. Qëndrimi i tyre në raport me Qeverinë do të formohet nën ndikimin e dy faktorëve: si do të plotësohen kërkesat e tyre nga Spajiq dhe nëse kanë ndonjë angazhim paraprak ndaj aleatit shumëvjeçar, demokratëve dhe personalisht ndaj ish-presidentit Gjukanoviq.
Skenarët e mundshëm. Situata e formimit të një qeverie të re është vërtet e vështirë për Evropën Aktuale, Milatoviqin dhe Spajiqin. Mbetet një pyetje e madhe për formimin e një mazhorance qeveritare, që do të thotë një fuqi e paqëndrueshme, e paaftë për të siguruar zhvillimin e mëtejshëm të vendit dhe stagnim të mundshëm të procesit të integrimit evropian. Kjo krijon kushte të favorshme për përhapjen e ndikimit rus dhe serb në Mal të Zi dhe kufizimet e pavarësisë.
Pra, çfarë mund të jetë zgjidhja? Çfarë duhet të bëjnë fituesit e zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare tani? Duket se ekzistojnë disa skenarë të mundshëm.
Opsioni 1. Milatoviq dhe Spajiq mund të arrijnë të rivendosin rendin në partinë dhe aleatët e tyre dhe të rikthejnë ata që nuk i kanë mbështetur propozimet e tyre në lidhje me përbërjen e re të kabinetit. Atëherë garantohen 43 vota në parlament. Dhe atëherë do të formohet mazhoranca qeveritare.
Opsioni 1+. Spajiq nën presionin e demokratëve të Malit të Zi dhe rrethanave të caktuara pranon të marrë pjesë në Qeverinë e URA-së me katër deputetë në Kuvend dhe më pas do të ketë tashmë 47 vota. Njëkohësisht, për një shumicë absolute prej dy të tretash, kërkohen 52 mandate për kontrollin e garantuar të Kuvendit.
Opsioni 2 (i pamundur). Gjatë fushatës elektorale, në përgjigje të një pyetjeje për një aleancë të mundshme me FFM-në, Spajiq është përgjigjur “Të shohim”, gjë që ka habitur dhe alarmuar ekspertët dhe ekspertët politikë. Bashkimi i të ashtuquajturve “serbë të mirë” të Spajiqit dhe “serbëve të këqij” të Andrej Mandiqit do të ishte katastrofik për Malin e Zi Evropian. Por në këtë rast, ai do të merrte 13 vota shtesë dhe koalicioni do të siguronte tashmë 56 vota, që do të ishte një shumicë e qëndrueshme. Megjithatë, është e vështirë të imagjinohet se partitë kombëtare dhe demokratët e Malit të Zi do të pajtohen me një skenar të tillë – atyre nuk u nevojitet fare një “Botë Serbe” dhe as “Ruse”.
Mundësia 3 (praktikisht e pamundur). Forca e përditësuar Demokratike është e ftuar në qeveri – pa Milo Gjukanoviç, i cili shihet si toksik nga shumë politikanë malazezë. Atëherë koalicioni qeveritar do të kishte shumicën kushtetuese me 64 vota. Por në këtë rast do të duhej të bindeshin presidenti dhe anëtarët e tjerë të koalicionit për realizueshmërinë e një formati të tillë koalicioni dhe të ndahej një pjesë e konsiderueshme e portofoleve ministrore me demokratët.
Opsioni 4 (shumë i mundshëm). Spajić nuk do të jetë në gjendje të zbatojë asnjë nga skenarët e përmendur dhe do të formojë një “qeveri teknike/kalimtare” që nuk do të zgjasë shumë. Në këtë rast, presidenti shpërndan parlamentin dhe shpall zgjedhje të jashtëzakonshme të parakohshme.
Duhet të theksohet gjithashtu se ekziston një tjetër “forcë politike” – Kisha Ortodokse Serbe (prej disa vitesh ajo ka pushuar së qeni një forcë shpirtërore, pasi është bërë një lojtar politik me ndikim në Ballkanin Perëndimor), e cila shërben si një armë lobuese efektive e “botës Serbe” në Mal të Zi, me mbështetjen e bashkëpunëtorit të saj Rus përballë Kishës Ortodokse Ruse.
Ajo ka ndikim në një pjesë të konsiderueshme të popullatës dhe në të gjitha partitë pro-serbe, ndërsa afër saj janë edhe vetë Milatoviq dhe Spajiq. Përveç kësaj, KOS-i kontribuoi në fitoren e zgjedhjeve presidenciale të Milatoviqit dhe gjithashtu ndihmoi Europen Tani të ketë sukses në zgjedhjet parlamentare. Ky në fakt mund të jetë një sinjal alarmues sepse një ditë duhet të paguhen borxhet. Nuk mund të përjashtohet që partnerët perëndimorë të Malit të Zi, të cilët nuk duan të humbin një aleat në rajon dhe thjesht shikojnë Malin e Zi duke u kthyer në orbitën ruse dhe serbe, mund të përpiqet në një farë mënyre të ndikojë në procesin e formimit të qeverisë dhe të gjejë një mundësi për të ndihmuar Spajiqin të krijojë një qeveri vërtet pro-Malit të Zi dhe një koalicion patriotik.
