Procesi i Berlinit hyn në epokën e rikthimit të Trumpit – Balsa Bozovic

Imazhi 1: Gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor

Konteksti

Që nga viti 2011, Serbia ka përshpejtuar miratimin e dokumenteve dhe politikave që i kanë dhënë formë qasjes rajonale që ajo ka sot. Projekti “Bota Serbe”, që të kujton “Russkiy Mir” të Rusisë, ringjall çështjen serbe në Ballkanin Perëndimor duke pohuar se të gjithë serbët në rajon, pavarësisht se ku jetojnë, duhet të bashkohen nën një ombrellë të vetme politike. Qëllimi përfundimtar është krijimi i kushteve të favorshme ndërkombëtare që mund t’i lejojnë Serbisë të rishikojë kufijtë e saj.

2011: Miratimi i Strategjisë për Diasporën dhe Serbët në Regjion

• Serbia miratoi Strategjinë për ruajtjen dhe forcimin e marrëdhënieve me diasporën dhe serbët në rajon, duke theksuar qëllimin e “ruajtjes dhe forcimit të identitetit serb” në popullatat serbe në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Mal të Zi. E interpretuar gjerësisht si “Memorandumi II”, kjo strategji është thjesht një përditësim i strategjive të mëparshme kombëtare.

2013: Paraqitja e termit “bota serbe”

• Termi “botë serbe” hyri në diskursin publik si një riemërtim i konceptit të mëparshëm të bashkimit territorial të serbëve, i modeluar sipas “Russkiy Mir” të Rusisë. Kjo iniciativë përfshin dimensione të ndryshme politike dhe kulturore me qëllim për të zgjeruar ndikimin serb.

2019: Miratimi i Kartës për Hapësirat Kulturore Serbe

• Karta për hapësirën kulturore serbe u nënshkrua nga ministrat e kulturës të Serbisë dhe Republika Srpska, duke afirmuar “kohezionin kulturor” midis serbëve në rajon. Kjo lëvizje forcoi qëllimin strategjik për bashkimin e të gjithë serbëve brenda një kornize të përbashkët kulturore.

2020: Miratimi i Strategjisë së Sigurisë Kombëtare të Serbisë

• Strategjia e Sigurisë Kombëtare e Serbisë e bëri ruajtjen e Republikës Srpska një objektiv kyç të politikës së jashtme, duke theksuar më tej angazhimin e Serbisë për të ruajtur ndikimin e tyre mbi serbët në rajon.

2022: Lidhja me invadimin rus të Ukrainës

• Agresioni i Rusisë kundër Ukrainës nënvizoi ngjashmëritë në retorikë dhe taktika midis narrativave ruse dhe serbe për aspiratat territoriale. Koncepti “Bota Serbe” forcoi lidhjet e Serbisë me ndikimin rus, me Serbinë që ishte i vetmi vend evropian që nuk vendosi sanksione ndaj Rusisë.

2024: Deklarata e Kuvendit Gjithëserb

• Deklarata për Mbrojtjen e të Drejtave Kombëtare dhe Politike dhe Ardhmërinë e Përbashkët të Popullit Serb është miratuar më 8 qershor 2024, gjatë Kuvendit Gjithëserb në Beograd. Ky dokument përfshin 49 pika që mbulojnë aspekte të ndryshme të jetës kombëtare, kulturore dhe politike të popullit serb.

Procesi i Berlinit: Sfondi dhe Retrospektivë

Procesi i Berlinit filloi në vitin 2014 si një iniciativë e kancelares së atëhershme gjermane Angela Merkel, në një kohë kur integrimi evropian i Ballkanit Perëndimor kishte ngecur dhe mbështetja për zgjerimin e BE-së po zbehej brenda vetë Bashkimit. Procesi synonte forcimin e bashkëpunimit rajonal, rritjen e stabilitetit ekonomik dhe përafrimin e Ballkanit Perëndimor me standardet evropiane, duke krijuar përfundimisht kushte të favorshme për anëtarësimin eventual në BE.

Megjithatë, një dimension gjeopolitik i anashkaluar shpesh hedh dritë mbi sfondin politik të Procesit të Berlinit – ai u nis në përgjigje të aneksimit të Krimesë nga Rusia.

Merkel, si arkitekte e Procesit të Berlinit, e parashikoi atë si një mjet për të nxitur lidhje më të forta midis vendeve të Ballkanit Perëndimor përmes projekteve të përbashkëta në infrastrukturë, arsim, punësim dhe pajtim. Këta elementë u konsideruan thelbësorë për arritjen e stabilitetit të qëndrueshëm në rajon. Për më tepër, procesi shërbeu si një tampon gjeopolitik, duke mbrojtur Ballkanin Perëndimor nga ndikimet e jashtme, veçanërisht nga Rusia, agresioni territorial i së cilës në Ukrainë destabilizoi sigurinë evropiane.

Procesi i Berlinit theksoi projektet dhe marrëveshjet konkrete, si njohja reciproke e kartave të identitetit, diplomave universitare dhe kualifikimeve profesionale, së bashku me infrastrukturën, energjinë dhe lidhjen dixhitale. Ai eliminoi gjithashtu tarifat e roaming, duke thyer gradualisht barrierat dhe duke ndërtuar një treg të unifikuar rajonal prej 18 milionë banorësh. Në thelb, është një nismë integruese që synon harmonizimin e Ballkanit Perëndimor me Bashkimin Evropian përmes investimeve të përshpejtuara.

Kështu, Procesi i Berlinit u projektua për të integruar Ballkanin Perëndimor pa garantuar anëtarësimin në BE dhe për të harmonizuar politikat e jashtme dhe të sigurisë të rajonit me ato të BE-së. Intensiteti dhe shtrirja e tij gjithëpërfshirëse i tejkalojnë kapacitetet e nismave paralele të promovuara nga aktorë të tjerë të jashtëm.

Nëpërmjet Procesit të Berlinit, vendet e Ballkanit Perëndimor kanë pasur mundësinë gjatë dekadës së fundit të avancojnë gradualisht drejt një perspektive evropiane. Kjo ka shërbyer si një nxitje për miratimin e reformave kritike për integrimin në BE. Edhe pse Procesi i Berlinit nuk garantoi anëtarësimin në BE për shkak të mosmarrëveshjeve të brendshme në lidhje me zgjerimin, ai nxiti me sukses bashkëpunimin rajonal dhe lehtësoi zbatimin e nismave kyçe që e afrojnë rajonin me vlerat dhe standardet evropiane. Megjithatë, që në fillim, dyshimet rreth synimit të BE-së për të arritur përparime të rëndësishme përmes kësaj nisme u nxitën nga buxheti relativisht i kufizuar i investimeve i ndarë për Ballkanin Perëndimor.

Ngjarjet kryesore në Procesin e Berlinit

• 2014: Nisja e Procesit të Berlinit si një platformë për të promovuar bashkëpunimin dhe integrimin e Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian. Projektet kryesore në infrastrukturë dhe energji janë iniciuar si shtylla të zhvillimit rajonal.

• 2015: Në Samitin e Vjenës, liderët rajonalë nënshkruan marrëveshje që mbështesin projektet që synojnë përmirësimin e lidhjes dhe forcimin e stabilitetit ekonomik. Gjithashtu u prezantua iniciativa për themelimin e Zyrës Rajonale për Bashkëpunim Rinor (RYCO).

• 2016: Në Samitin e Parisit, Procesi i Berlinit fitoi vrull të mëtejshëm përmes iniciativave për projekte ekologjike dhe avancime të programeve arsimore. Marrëveshjet për bashkëpunimin profesional dhe lëvizshmërinë e të rinjve u bënë tema kryesore.

• 2017: Samiti i Triestes nisi një sërë projektesh infrastrukturore, duke përfshirë ato në sektorin e transportit, krahas marrëveshjeve për lidhjen e energjisë. U prezantua gjithashtu ideja e një tregu të përbashkët rajonal.

• 2018: Samiti i Londrës theksoi sundimin e ligjit dhe përpjekjet kundër korrupsionit si parakushte kyçe për stabilitetin rajonal dhe bashkëpunimin ekonomik.

• 2020: Samiti i Sofjes miratoi Planin e Veprimit për krijimin e Tregut të Përbashkët Rajonal, duke përfshirë lëvizjen e lirë të njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit.

• 2021: Tarifat e roamingut u eliminuan midis vendeve të Ballkanit Perëndimor, duke u bërë një nga arritjet më të dukshme të Procesit të Berlinit, duke lehtësuar komunikimin dhe biznesin në të gjithë rajonin.

• 2024: Samiti i Berlinit shënoi dhjetëvjetorin e procesit. Bashkimi Evropian ndau 1 miliard euro ndihmë për sektorin energjetik të Ballkanit Perëndimor, duke e bërë Procesin e Berlinit një forcë shtytëse për tranzicionin e gjelbër dhe zhvillimin e qëndrueshëm në rajon.

Konteksti më i gjerë i integrimit të Ballkanit Perëndimor

Një aspekt thelbësor i të kuptuarit të procesit të integrimit të Ballkanit Perëndimor është të pranosh se thjesht përmbushja e udhërrëfyesve dhe kapitujve nuk mjafton. Puna e kërkuar shkon shumë përtej teknikave, duke kërkuar demokratizim dhe një tranzicion të shtetit më të madh të rajonit, Serbisë, nga ndikimi rus në përqafimin e vlerave të qytetërimit perëndimor dhe Bashkimit Evropian.

Një nga objektivat më domethënëse të Procesit të Berlinit në këtë drejtim është nxitja e pajtimit dhe vendosja e së vërtetës për viktimat e luftërave të viteve 1990. Kjo përfshin ndjekjen penale të krimeve të luftës dhe autorëve, krahas mekanizmave të tjerë të drejtësisë tranzicionale, të cilat janë veçanërisht vendimtare për hapësirën pas konfliktit të ish-Jugosllavisë. Serbia, veçanërisht duke ngecur në adresimin e të kaluarës së saj, luan një rol kritik në këtë proces.

Në këtë kuptim, Procesi i Berlinit përputhet me gjykimet dhe punën e Tribunalit të Hagës për krimet e kryera në ish-Jugosllavi, duke përforcuar llogaridhënien dhe drejtësinë si bazë për paqen dhe stabilitetin rajonal.

Sfidat me të cilat përballet Procesi i Berlinit

Që nga fillimi i tij, Procesi i Berlinit ka funksionuar nën hijen e sfidave të vazhdueshme të sigurisë dhe ndikimeve të jashtme, veçanërisht nga Rusia. Për shembull: Në vitin 2016, tentativa për grusht shteti në Mal të Zi, e orkestruar nga inteligjenca ruse në bashkëpunim me elementë të shërbimeve serbe të sigurisë. Në vitin 2017, tentativa për grusht shteti në Kuvendin e Maqedonisë (Sobranie), ku përfshiheshin inteligjenca ruse dhe agjentë me pasaporta serbe.

Në të dyja rastet, operacionet ruse mbështeteshin ose në mbështetje aktive ose në vëzhgim pasiv nga strukturat serbe të sigurisë. Për më tepër, regjimi serb shpesh mbështetej në këto aktivitete ruse, veçanërisht kur përputhej me qëllimet e politikës së “Botës Serbe”, e cila i lidhi politikisht vendet fqinje me Serbinë, duke i distancuar ato nga integrimi evropian dhe, si rrjedhojë, nga Procesi i Berlinit.

Strategjia e Vuçiqit për të Mashtruar SHBA-në dhe BE-në

Mes një sërë krizash që kanë goditur Bashkimin Evropian – nga aneksimi i Krimesë nga Rusia deri te fitorja e zgjedhjeve e Donald Trump në vitin 2016, kriza e emigrantëve dhe pandemia COVID-19 – Serbia ka minuar në mënyrë aktive përpjekjet e pajtimit rajonal të mbështetura nga Procesi i Berlinit. Ajo ka përdorur gjithashtu dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës si një mjet për të dobësuar pozicionin e BE-së në Ballkanin Perëndimor, duke përfituar Rusinë ndërsa përgatitej për luftë kundër Ukrainës. Vlen të kujtojmë se Vuçiq siguroi mbështetjen e qeverive perëndimore (SHBA dhe Gjermani) për të formuar një qeveri në Serbi në vitin 2012 duke premtuar zgjidhjen e çështjes së Kosovës dhe normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës.

Procesi i normalizimit fillimisht u shfaq premtues nën sundimin e Vuçiqit kur BE-ja u bashkua. Gjatë kësaj periudhe, me BE-në veçanti Angela Merkel dhe Gjermaninë që mbylli një sy ndaj prapambetjeve demokratike dhe çështjeve të të drejtave të njeriut në Serbi, Vuçiq konsolidoi pushtetin e tij absolut në të gjitha nivelet e qeverisjes. Më vonë ai e ngeci procesin kur sfidat e brendshme të BE-së e trimëruan. Synimet e Vuçiqit në lidhje me çështjen e Kosovës nuk ishin kurrë të vërteta; ai thjesht kërkoi të përdorte fondet dhe investimet e BE-së për të forcuar kontrollin e tij autokratik mbi pushtetin, duke i mundësuar atij të shantazhonte vetë institucionin që e financonte.

Rusia ka qenë dhe mbetet e kënaqur me politikën e jashtme të Serbisë, e cila prish kuadrin e sigurisë dhe politikës së jashtme të Evropës. Kjo dinamikë e ka lejuar Vuçiqin të qeverisë pa kundërshtime të konsiderueshme, ndërkohë që bashkëpunon ngushtë me Vladimir Putin. Njëkohësisht, ai është pozicionuar si negociatori i vetëm me BE-në dhe SHBA-në, duke forcuar lidhjet me Rusinë dhe Kinën.

Gjatë mandatit të Merkelit, Vuçiq gëzoi mbështetje politike dhe financiare, duke u vendosur si një nga “djemtë e mirë” të saj së bashku me kryeministrin shqiptar Rama, kryeministrin maqedonas Gruevski dhe kryeministrin hungarez Orbán. Së bashku, ata bashkëpunuan për të frenuar fluksin e emigrantëve në BE. Në këtë periudhë, Vuçiq fitoi besimin si nga BE ashtu edhe nga Rusia. Megjithatë, me mbështetjen e Merkelit, “stabilitokracia” zëvendësoi demokracinë si modeli dominues i qeverisjes në Ballkanin Perëndimor, duke e bërë procesin e Berlinit më pak efektiv.

Përpjekjet për ta minuar procesin e Berlinit

Në vitin 2016, Donald Trump fitoi papritur presidencën e SHBA. Anti-globalistët dhe fraksionet e ekstremit të djathtë anembanë Evropës gjetën gjuhën e përbashkët me administratën e korruptuar të Trump, e cila ishte simpatike ndaj autokratëve ballkanikë dhe kërkonte zgjidhje të shpejta në dobi të saj, veçanërisht në lidhje me dialogun Kosovë-Serbi.

Trump synonte një rezolutë të përshpejtuar për të shfaqur arritjet e tij në politikën e jashtme përpara zgjedhjeve të vitit 2020. Duke e njohur urgjencën e Trump, Vuçiq propozoi ndarjen e Kosovës. Richard Grenell, i dërguari i posaçëm i SHBA-së për Evropën, e mbështeti këtë ide, duke e shtyrë Kosovën të hyjë pa dëshirë në negociata. Propozimi parashikonte shkëmbimin e tre komunave veriore të Kosovës për Luginën e Preshevës, duke rivizuar kufijtë në Evropë.

BE-ja, e udhëhequr nga Merkel, e kundërshtoi fuqishëm këtë precedent të rrezikshëm, e vetëdijshme për implikimet e tij për pjesët e tjera të Ballkanit Perëndimor dhe më gjerë. Rivizatimi i kufijve përgjatë vijave etnike do të legjitimonte veprime të ngjashme gjetkë, duke avancuar vizionin nacionalist të Vuçiqit për një “botë serbe”, të përafruar me “Russkiy Mir” të Putinit, të shpalosur më pas në Ukrainë. Veprime të tilla do të hapnin rrugën për ndryshime të tjera territoriale globalisht, duke i bërë jehonë aneksimit të Abkhazisë, Osetisë Jugore dhe Krimesë nga Putin.

Ky rreshtim midis “Botës Serbe” dhe “Russkiy Mir” nënvizon objektivat e tyre të përbashkët: destabilizimin e rendit ndërkombëtar për të justifikuar ambiciet ekspansioniste. Gjermania dhe opozita e fortë e BE-së përfundimisht e shtynë administratën e Trump të mohojë publikisht çdo konsideratë serioze të ndarjes së Kosovës.

Ndërsa Trump humbi zgjedhjet e vitit 2020, Vuçiq e shihte këtë si humbje vetëm të një beteje, jo të luftës. Ai i shtyu me kujdes planet e tij, duke u mbështetur në sigurinë e Grenell për ofertën e Trump për rizgjedhje në 2024. Strategjia e Vuçiqit lulëzoi në klimën globale të krizave të vazhdueshme, duke i mundësuar atij të shfrytëzojë fushatat e dezinformimit dhe mediat e kontrolluara nga shteti për të ruajtur pushtetin.

Gjatë gjithë mandatit të parë të Trump, Serbia punoi në mënyrë aktive për të minuar Procesin e Berlinit, duke lidhur interesat e saj me regjimin autoritar të Moskës. Distancimi i Serbisë dhe Ballkanit Perëndimor nga Procesi i Berlinit do të thotë në thelb distancimi i tyre nga BE-ja, veçanërisht Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina, të cilat gjithnjë e më shumë bien nën ndikimin malinj të “Botës Serbe”.

Iniciativa Ballkani i Hapur (Mini Shengen) si një alternativë ndaj Procesit të Berlinit

2019, një pikë kthese

Viti 2019 shënoi një periudhë stagnimi në zgjerimin e BE-së dhe lodhjes në lidhje me integrimin evropian. Ballkani Perëndimor pa pak përparim dhe Procesi i Berlinit filloi të humbiste vrullin për shkak të sfidave të brendshme të BE-së. Ndërkohë, Rusia po përgatitej për pushtimin e saj në Ukrainë, duke krijuar një mjedis të trazuar rajonal.

Nisma Mini Shengen u shfaq në një moment veçanërisht të përshtatshëm për Rusinë, duke u përafruar me strategjinë e saj për përhapjen e krizave në të gjithë Evropën. Ndërsa Procesi i Berlinit siguroi një kornizë të artikuluar politikisht, megjithëse me kufizime, Ballkani Perëndimor dëshmoi një ringjallje të politikave ekspansioniste të ngjashme me aneksimin e Krimesë nga Rusia në 2014 dhe aktivitete të tjera, si pushtimi i Osetisë së Jugut dhe Abkhazisë dhe kontrolli i saj mbi Moldavinë dhe Gjeorgjinë. .

Në Rusi, shteti ndoqi “fashizimin” shoqëror përmes monopoleve mediatike dhe abuzimit të aparateve shtetërore, duke shtrembëruar realitetin brenda vendit, ndërsa nxiti ambiciet imperialiste të rrënjosura në ortodoksinë ruse. Kjo qasje bëri jehonë në Ballkanin Perëndimor, ku elementët e mundur nacionalistë nga vitet 1990, të mbështetur shpesh nga politika e jashtme ruse, filluan të ringjallën aspiratat ekspansioniste dhe mini-imperialiste.

Serbia, vendi më i madh i rajonit, i qeverisur nga të njëjtët aktorë politikë nga vitet 1990, kërkoi unitet kombëtar për të nxitur nacionalizmin me ambicie territoriale të drejtuara ndaj Bosnjës dhe Hercegovinës, Kosovës dhe Malit të Zi (të quajtur “Ukraina e Vogël”). Këto ambicie arritën kulmin me Non-Paper, gjoja i mbështetur nga Serbia dhe i mbështetur në heshtje nga Kroacia dhe Shqipëria. Dokumenti propozonte ndarjen e Bosnjës dhe Hercegovinës në tre pjesë: Republika Srpska, një Hercegovinë kroate dhe një rajon i dominuar nga boshnjakët. Ai parashikonte gjithashtu kthimin e Malit të Zi në ndikimin e Serbisë dhe shkrirjen e Kosovës me Shqipërinë për të formuar “Shqipërinë e Madhe”.

Ky pozicion politik u shoqërua me nismën Mini Schengen, e nisur në vitin 2019 dhe e riemërtuar si Ballkani i Hapur (Open Balkan) në vitet në vijim, duke shërbyer si një provë lakmusi për tolerancën perëndimore ndaj ndryshimeve territoriale në rajon.

Pikat kryesore në Iniciativën Ballkani i Hapur

2019, Nisja e Iniciativës

Në tetor 2019, iniciativa – e njohur atëherë si Mini Shengen – u lançua në Novi Sad nga presidenti serb Aleksandar Vuçiq, kryeministri shqiptar Edi Rama dhe kryeministri i Maqedonisë së Veriut Zoran Zaev. Qëllimi i tij ishte të vendoste lëvizjen e lirë të njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit midis shteteve anëtare, duke rritur integrimin ekonomik rajonal dhe duke lehtësuar komunikimin dhe tregtinë.

2020, Përgatitjet për Marrëveshje

Gjatë gjithë vitit 2020, tre vendet themeluese punuan në marrëveshje për të thjeshtuar lidhjet e udhëtimit, tregtisë dhe ekonomike. Megjithatë, nisma u përball me kritika për mungesë të mbështetjes së qartë ndërkombëtare dhe Bosnja dhe Hercegovina, Kosova dhe Mali i Zi shprehën skepticizëm, duke refuzuar të marrin pjesë.

2021, Riemërtimi dhe Marrëveshjet Fillestare

Nisma u riemërua si Open Balkan për të theksuar karakterin e saj rajonal dhe ambicien për një treg të unifikuar. Në shtator, u nënshkruan marrëveshjet e para, duke përfshirë njohjen reciproke të lejeve të punës, duke u mundësuar qytetarëve të punojnë në vendet anëtare pa pengesa burokratike. Kalimet kufitare u thjeshtuan, duke lejuar udhëtimin vetëm me karta identiteti dhe u miratuan masa të përbashkëta për reagime emergjente.

2022, Zgjerimi dhe Marrëveshjet e Mëtejshme

Në Samitin e Ohrit, krerët nënshkruan marrëveshje shtesë që mbulojnë bujqësinë, energjinë dhe mbrojtjen civile. U ranë dakord gjithashtu për planet për zhvillimin e infrastrukturës dixhitale dhe harmonizimin e standardeve fitosanitare për të lehtësuar tregtinë. Vëzhguesit, duke përfshirë kryeministrin e Malit të Zi Dritan Abazovic dhe ish-kryetarin e Këshillit të Ministrave të Bosnjës, Zoran Tegeltija, morën pjesë në samit, duke nxitur spekulime për zgjerimin e nismës.

2023, Mbështetja e kushtëzuar e SHBA-së

SHBA ofroi mbështetje të kushtëzuar për Open Balkan, duke theksuar përafrimin me angazhimet e BE-së dhe gjithëpërfshirjen për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Ndërsa BE-ja e mirëpriti me kujdes nismën, ajo theksoi respektimin e standardeve evropiane dhe barazinë midis shteteve rajonale. Pavarësisht këtyre miratimeve, Bosnja, Kosova dhe Mali i Zi mbetën ngurrues, duke përmendur shqetësimet mbi motivet politike dhe ambiciet e mundshme hegjemoniste.

2024, Progresi dhe planet për të ardhmen

Në samitin më të fundit, presidenti serb Vuçiq premtoi përjashtime për anëtarët e Ballkanit të Hapur nga ndalimi i eksporteve të Serbisë për mallra të caktuara, duke nxitur bashkëpunimin ekonomik dhe duke përforcuar tregun e përbashkët. Përpjekjet për të tërhequr vende të tjera të rajonit vazhdojnë, me liderët që theksojnë forcimin e bashkëpunimit.

Ballkani i hapur në kontekstin e politikës rajonale dhe globale

Shfaqja e Ballkanit të Hapur ka implikime të rëndësishme gjeopolitike. Ndërsa i përshtatur si një projekt i integrimit rajonal, ai ka ngritur shqetësime për të shërbyer si një mjet për ambiciet nacionaliste të Serbisë nën maskën e bashkëpunimit ekonomik. Kritikët argumentojnë se Ballkani i Hapur rrezikon të minojë Procesin e Berlinit duke nxitur një strukturë paralele të përafruar me narrativën e “Botës Serbe” të Serbisë dhe strategjinë gjeopolitike të Rusisë.

Duke anashkaluar kornizat më të gjera të BE-së, Open Balkan mund të destabilizojë rajonin, duke mundësuar ndikime të jashtme keqdashëse dhe duke ringjallur aspiratat ekspansioniste. Prandaj, nisma duhet të drejtojë një ekuilibër delikat midis nxitjes së bashkëpunimit të mirëfilltë rajonal dhe shmangies së grackave të manipulimit politik dhe politikave përjashtuese.

Dallimi midis Procesit të Berlinit dhe Ballkanit të Hapur

Procesi i Berlinit dhe Ballkani i Hapur ndryshojnë ndjeshëm në llojin e marrëveshjeve që promovojnë dhe metodat e zbatimit të tyre. Open Balkan mbështetet në marrëveshje dypalëshe dhe trepalëshe, disa prej të cilave janë ratifikuar vetëm në Serbi, ndërsa Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut ende nuk kanë miratuar të gjitha marrëveshjet e propozuara. Në të kundërt, Procesi i Berlinit mbron marrëveshjet e miratuara në mënyrë uniforme nga të gjitha vendet nënshkruese, duke nxitur një qasje më të unifikuar dhe duke ndërtuar besim më të madh midis pjesëmarrësve. Këto marrëveshje përfshijnë njohjen e kartave të identitetit, diplomave dhe kualifikimeve profesionale, si dhe bashkëpunimin në transport, ekologji dhe dixhitalizim.

Një nga aspektet përcaktuese të Procesit të Berlinit është përkushtimi i tij ndaj pajtimit dhe drejtësisë tranzicionale. Ai mbështet në mënyrë aktive projekte dhe aktivitete të fokusuara në zbulimin e fakteve për viktimat, ndjekjen penale të krimeve të luftës dhe zbatimin e mekanizmave të drejtësisë tranzicionale. Tema të tilla mungojnë në Open Balkan, i cili fokusohet vetëm në interesat ekonomike të anëtarëve të tij. Në përmbledhje, Procesi i Berlinit synon të lidhë Ballkanin Perëndimor me BE-në duke promovuar bashkëpunimin përmes vlerave evropiane dhe duke adresuar konfliktet historike. Në të kundërt, Open Balkan i jep përparësi përfitimeve ekonomike dhe marrëdhënieve tregtare midis disa vendeve të rajonit, duke përjashtuar disa shtete të Ballkanit Perëndimor dhe duke neglizhuar rëndësinë e pajtimit dhe adresimin e së kaluarës.

Ballkani i Hapur pasqyron gjithashtu dominimin e Serbisë në rajon dhe shërben si një kanal për politikën e jashtme ruse, duke distancuar shtetet e Ballkanit Perëndimor nga anëtarësimi në BE.

Lufta në Evropë

Që nga fillimi i pushtimit rus të Ukrainës në vitin 2022, politikanët populistë në Ballkan dhe Evropë prisnin një fitore të shpejtë ruse. Udhëheqësit si Vuçiq dhe Dodik ishin ndër të parët që ndanë këto pritshmëri, të siguruar nga Moska se “operacioni special” i Putinit do të zgjaste vetëm disa ditë. Regjimi i Serbisë në mënyrë të veçantë qëndroi i heshtur gjatë javës së parë të pushtimit. Është e rëndësishme të theksohet se pritshmëri të ngjashme kishin shumë liderë evropianë. Megjithatë, Ukraina, nën Presidentin Zelensky, refuzoi të dorëzohej. Duke ngritur një mbrojtje të vendosur, Zelensky shkatërroi konceptin “Blitzkrieg” të Putinit dhe e shpëtoi vendin e tij përmes elasticitetit të plotë.

Politika e kundërshtimit të agresionit rus nuk mbizotëroi me iniciativën e institucioneve politike evropiane. Në vend të kësaj, opinioni publik evropian i shtyu qeveritë të mbështesin Ukrainën. Ky solidaritet, i nxitur nga kërkesa popullore, siguroi mbështetjen e palëkundur të aleatit më kritik në botën perëndimore – ndjenjës publike.

Rezistenca e Ukrainës prishi planet e politikanëve pro-rusë në Ballkan. Sjellja e liderëve autokratikë si Vuçiq dhe Dodik, Kisha Ortodokse Serbe (një aleat kyç i Kishës Ortodokse Ruse jashtë Rusisë) dhe Orban i Hungarisë sugjeron se ata prisnin humbjen e shpejtë të Ukrainës. Përgatitjet për krizat e reja në Evropë, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor, do të pasonin fitoren e shpejtë të Rusisë.

Humbja e shpejtë e pritur e Ukrainës ishte pjesë e një plani më të madh për të pohuar dominimin rus dhe për të dobësuar Perëndimin. Kjo do ta kishte inkurajuar regjimin e Serbisë për të ndjekur ambiciet e tij mini-imperialiste në Ballkanin Perëndimor. Plani parashikonte shpërbërjen e Bosnjë-Hercegovinës, shpalljet e njëanshme të pavarësisë nga Republika Srpska dhe hyrjen e forcave serbe në veri të Kosovës. Kjo do të pasohej nga integrimi i plotë i Malit të Zi në “Botën Serbe” dhe zgjidhja e “çështjes kombëtare” të Serbisë, e rrënjosur në fushatat shkatërruese të Millosheviçit të viteve 1990.

Zhvillime të tilla do të kishin përshpejtuar gërryerjen e besueshmërisë së administratës Biden dhe do të hapnin rrugën për kthimin e Trump në Shtëpinë e Bardhë. Edhe pas zgjedhjes së Bidenit, Richard Grenell mbajti lidhje të ngushta me regjimin e Serbisë, i cili financoi aktivitetet e tij. Grenell mbeti një kontakt kyç për Vuçiqin, i cili mbështeti kthimin e Trump në pushtet. Ky përafrim me ringjalljen politike të Trump ishte gjithashtu qendror për strategjinë më të gjerë të Rusisë. Ndërsa interesat e tyre ndryshojnë, si Serbia ashtu edhe Rusia e njohën vlerën e destabilizimit të Perëndimit përmes rizgjedhjes së mundshme të Trump.

E ardhmja e Perëndimit në epokën e rikthimit të Trumpit

Elasticiteti i paparashikuar i Ukrainës i prishi këto plane. Megjithatë, Vuçiq dhe Orban tani shpresojnë për një fitore ruse përmes një administrate të re amerikane të udhëhequr nga Trump, e cila ata besojnë se do t’i japë fund luftës. Një rezultat i tillë, duke ruajtur arritjet ruse në Ukrainë, do të shënonte një fitore de facto për Putinin.

Rrjeti i ashtuquajtur “Trump International”, i lidhur ideologjikisht dhe strategjikisht me Rusinë, i sheh arritjet demokratike perëndimore si kundërshtarë. Ashtu si përbuzja e Hitlerit për Kushtetutën e Vajmarit, ky rrjet kërkon të shfrytëzojë liritë dhe dobësitë e demokracisë për ta shkatërruar atë nga brenda. Synimet e Putinit dhe Vuçiqit përfshijnë instalimin e politikanëve dhe elitave në Perëndim, të cilët bashkohen me ideologjitë e ekstremit të djathtë në Evropë, duke përfshirë figura si Orbán, Le Pen dhe Fico.

Për Vuçiqin, Bashkimi Evropian është thjesht një e keqe e domosdoshme. Ai përdor fondet e BE-së dhe rritjen ekonomike ndërsa armatos Serbinë dhe pret rrethana të favorshme ndërkombëtare për të çuar përpara projektin e tij pro-rus “Bota Serbe”. Në këtë mënyrë, taksapaguesit evropianë financojnë në mënyrë indirekte një regjim autokratik në Serbi që minon në mënyrë aktive sigurinë dhe politikën e jashtme të Evropës.

Ndërkohë, Vuçiq vazhdon të mashtrojë politikëbërësit perëndimorë duke u thënë atyre atë që duan të dëgjojnë ndërsa presin fitoren e mundshme të Trump, e cila mund t’i sigurojë atij një hapje strategjike për axhendën e tij pro-ruse në Ballkanin Perëndimor. Ashtu si Putini dhe Orbán, Vuçiq nuk kërkon një konflikt të drejtpërdrejtë me Perëndimin – përkundrazi, ai synon ta riformësojë atë sipas dëshirës së tij.

Kthimi i Trump në Shtëpinë e Bardhë, nëse ndodh, do të ndryshonte thellësisht dinamikën globale. Evropa, Ukraina, Ballkani Perëndimor, Gjeorgjia, Moldavia, Tajvani, Koreja e Jugut, Japonia dhe NATO përballen me sfida të pashembullta dhe një të ardhme të pasigurt.

Bashkimi Evropian dhe Ballkani Perëndimor në epokën e Trumpit

Pas ndryshimeve të thella në Shtetet e Bashkuara, fokusi tjetër i Trump është në marrëdhëniet e tij me Bashkimin Evropian. Qëllimi afatgjatë i Trump është ta bëjë BE-në politikisht jokoherente, duke e transformuar atë në një mjet ekonomik që i nënshtrohet marrëdhënieve të regjimit të tij me Lindjen. Sinjalet janë alarmante: pajtueshmëria është kërkesa. Regjimi i Trumpit do të mbështesë vetëm kandidatët në shtetet anëtare të BE-së të lidhur me “Trump International” të tij. Figura si Vuçiq, Orbán, Fico, Wilders, Le Pen dhe AfD e Gjermanisë po i japin formë Evropës në imazhin e Trump. Detyra e tyre është e qartë – të çmontojnë demokracinë dhe të krijojnë një atmosferë pasigurie përmes dezinformimit, duke mundësuar qeverisjen përmes frikës, duke rrënjosur pushtetin afatgjatë dhe duke ndryshuar vlerat shoqërore.

Në këmbim, autokratët dhe diktatorët marrin mbështetje, duke e bërë Ballkanin Perëndimor edhe më të ndarë dhe gjithnjë në rrezik konflikti.

Megjithatë, uniteti i Evropës në mbështetjen e Ukrainës ofron shpresë. Pavarësisht përpjekjeve të Serbisë, Hungarisë dhe Sllovakisë për të minuar mbrojtjen e Ukrainës kundër Rusisë, BE-ja ka gjetur forcë në politikën e saj të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë për të kundërshtuar premtimet e fushatës së Trump. Ministrja e Jashtme gjermane Annalena Baerbock thekson se përgjigja e Gjermanisë ndaj “Amerikës së pari” të Trumpit nuk do të jetë “Gjermania në radhë të parë”, por më tepër, “Europa e bashkuar dhe e fortë e para”.

Kancelari i ardhshëm gjerman i mundshëm Friedrich Merz nga CDU ka shpallur një ultimatum të rreptë për Putinin: “Rusia ka 24 orë për t’u tërhequr nga Ukraina, ose Gjermania do të heqë të gjitha kufizimet për armët gjermane me rreze të gjatë për Ukrainën”. Presidenti polak Andrzej Duda i ka bërë të qartë Trump se Polonia qëndron e bashkuar në mbrojtjen e Evropës kundër Rusisë dhe do ta konsideronte çdo lëkundje një tradhti. Boris Johnson, një ish-mbështetës i Trump, këmbëngul se Britania e Madhe mbetet e palëkundur në pozicionin e saj se Rusia duhet të mposhtet në Ukrainë. Presidenti francez Emmanuel Macron nënvizon rëndësinë e mbrojtjes së interesave evropiane përballë çdo ndryshimi në politikën e jashtme të SHBA nën Trump.

Ndërsa ky qëndrim i unifikuar është një zhvillim i papritur për shumë autokratë brenda Internacionales së Trump në Evropë, Vuçiq dhe Orban mbeten të vendosur për të prishur unitetin evropian. Ata vazhdojnë të gërryejnë reputacionin e BE-së, duke pretenduar se rrethanat kanë ndryshuar dhe se BE-ja duhet të përshtatet. Ky është pikërisht narrativa që Putini kërkon të përforcojë.

Procesi i Berlinit dhe Ballkani Perëndimor

Procesi i Berlinit nuk gëzon më mbështetjen e shumicës në Serbi, vendi më i madh në rajon. Megjithatë, edhe në formën e tij jo të plotë, Procesi i Berlinit mbetet linja kryesore e mbrojtjes së Ballkanit Perëndimor kundër politikës së jashtme ruse. Procesi është padyshim i dobët dhe me të meta, por është i vetmi kornizë në dispozicion për rajonin për t’u lidhur.

Pa Ballkanin Perëndimor, nuk mund të ketë Evropë të bashkuar. Pa Moldavinë, Gjeorgjinë dhe Ukrainën, nuk mund të ketë Evropë të sigurt. Pavarësisht mosmarrëveshjeve dhe dobësive të shumta, BE-ja është garantuesi i vetëm i ruajtjes së vlerave të nevojshme për t’i rezistuar ambicieve imperialiste të Rusisë dhe të tjerëve që ende nuk kanë zbuluar qëndrimin e tyre.

Megjithëse Evropa mund të ndihet e izoluar, ajo ka ende kapacitetin për të mbrojtur parimet e saj dhe të mbetet rajoni më i begatë në botë.

Polemika “Non-Paper”.

Në prill 2021, media sllovene raportoi për një “non-paper” të supozuar që i atribuohej kryeministrit të atëhershëm slloven Janez Janša. Sipas këtyre raporteve, dokumenti përshkruante propozimet për rivizatimin e kufijve në Ballkanin Perëndimor, duke përfshirë ndarjen e Bosnjë-Hercegovinës, aneksimin e Republikës Srpska në Serbi dhe bashkimin e Kosovës me Shqipërinë.

Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës.